Hermes - 01.12.1988, Page 37

35
Sigurður Hreiðar Hreiðarsson
Guðfaðir skólans að Bifröst
Þórdur Pálmason neitar ekki þessari stadhæfingu, en vill deila heiÖrinum
með öðrum manni, eins og fram kemur í þessu stutta spjalli.
Á Reykjavíkurárum Samvinnuskólans, einkum fyrri hluta þeirra,
tíðkaðist mjög að menn fengju að sækja tíma og fyrirlestra í einstök-
um fögum, hluta úr vetri eða veturinn allan. Þessir nemendur voru
kallaðir „óreglulegir nemendur“, enda luku þeir ekki burtfararprófi
frá skólanum.
Af gömlum skýrslum skólans verður ekki alltaf lesið hvaða nemend-
ur voru reglulegir og hvaða óreglulegir. Þess vegna kom í Ijós við gerð
árbóka NSS að sumir nemendur sem fundust á skrám eða skólaspjöld-
um töldu sig varla hafa verið í skólanum. Afstaða ritstjóra árbókanna
var hins vegar sú, að sá sem stundað hefði nám í Samvinnuskólanum
nægilega lengi til að verða skráður nemandi, hlyti að teljast til Sam-
vinnuskólanema, hvort sem námið var meira eða minna.
Einn þeirra sem þannig höfðu skamma setu í fáum grein-
um Samvinnuskólans var Þórður Pálmason, síðar
lengst af kaupfélagsstjóri í Borgarnesi. Hann var
óreglulegur nemandi í Samvinnuskólanum um tíma, annan
veturinn sem skólinn starfaði. Þórður verður níræður næsta
vor en er við góða heilsu, líkamlega og andlega. Hann og kona
hans, Geirlaug Ingibjörg Jónsdóttir, búa nú í Reykjavík. Ég
heimsótti þau á heimili þeirra í Kvisthaganum í haust og átti
þar ánægjulega dagstund.
„Ég var eiginlega ekkert í Samvinnuskólanum," sagði
Þórður. „Þegar hann tók til starfa var ég búinn með Verslunar-
skólann. Ég sat aðeins fyrri hluta vetrar 1919-1920 undir fyrir-
lestrum Jónasar í samvinnusögu og félagsfræði, og notaði tæki-
færið líka til að rifja upp enskuna sem ég lærði í Verslunar-
skólanum. Síðan fór ég eftir áramótin til Bretlands, og varð þá
samferða Tómasi Hallgrímssyni, Mýramanni sem ég kynntist í
þessum fyrirlestrum.
Ástæðan til þess að ég fór að hlýða á fyrirlestrana var sú að
ég hafði kynnst Jónasi áður, í gegnum Jón á Reynisstað. En á
þessum tíma var voðalega mikið los á skólanum. Það bætti
heldur ekki úr skák að hann var í hálfgerðu húsnæðishraki. Það
var ekki fyrr en skólinn fékk inni uppi í Sambandshúsi, að það
kom meiri festa í skólastarfið.
Telur þú að þú hafir haft gagn af þeirri stuttu viðdvöl, sem þú
hafðir í Samvinnuskólanum?
Já, ég held það. Ég kynntist þarna til dæmis sögu samvinnu-
hreyfingarinnar alveg frá byrjun, eins og Jónas túlkaði hana.
Það styrkti mig í þeirri ákvörðun að gerast starfsmaður hreyf-
ingarinnar að hafa kynnst Jónasi og því hvernig hann túlkaði
þróun hennar. Kannski má segja að það hafi verið nokkuð
einhliða túlkun, en þetta var lifandi fræðsla og skemmtileg.
Jónas hvatti mig mjög til að fara til Englands og kynnast þar
ensku samvinnuhreyfingunni. Hann kom mér í samband við
forstöðumann fræðslustarfs sambandsheildsölunnar CWS í
Manchester, prófessor Hall, sem tók við mér eftir að ég var
búinn að vera nokkurn tíma í Skotlandi að liðka mig í málinu
og sjá mig um. Þá starfaði ég um tíma við
samvinnuheildsöluna í Manchester, og
varð síðan starfsmaður hjá ýmsum sam-
vinnufélögum í Englandi.
Það voru mikil viðbrigði, að vera upp-
alinn í litlu kaupfélagi eins og á Hofsósi,
og koma svo allt í einu inn í fyrirtæki eins
og CWS, sem hafði mörg hundruð þús-
und félagsmenn. En þarna ríkti líka
miklu betri andi en hér heima, því hér
var helvítis pólitíkin svo áberandi og
hrakti ýmsa menn frá. Hún var miklu
harðari en núna, pólitíkin. Þessi póli-
tísku tengsl samvinnuhreyfingarinnar
þoldu ekki allir, sem voru í raun og veru
samvinnumenn. En Jónas ætlaðist til
þess, að þeir sem væru samvinnumenn, þeir væru líka fram-
sóknarmenn.
Ég var töluvert lengi í Englandi og fór þar víða um. Svo fór
ég yfir til Danmerkur og var þar í kaupfélagi í Slagélse. For-
maður kaupfélagsstjórnarinnar hét Hansen, góður vinur Jón-
asar, og ég var með bréf frá Jónasi til hans. Þarna í Slagelse var
ég líka dálítinn tíma, en það var hálf aumt. Mér þótti það ótta-
lega „púkó“ allt saman,“ segir Þórður og hlær við.
„Þegar ég kom heim eftir þetta gerðist ég starfsmaður hjá
Kaupfélagi Skagfirðinga. Þá var kaupfélagsstjóri þar séra Sig-
fús Jónsson á Mælifelli. Svo kom þar eftir sex ár að það vantaði
kaupfélagsstjóra að Kaupfélagi Skaftfellinga í Vík og Sigurður
Kristinsson hringdi til mín og bað mig að koma suður og ræða
við sig um að taka við því starfi. Það varð úr. Ég fór þangað
vorið 1928 og var þar í fjögur ár.
Mér líkaði vel í Vík. Þar var gott fólk. Það var dálítið ein-
angrað að vera þarna, stirðar samgöngur, en mér reyndust
Skaftfellingar drengskaparfólk. Þetta var heilmikil reynsla því
aðalstöðvarnar voru í Vík, en við höfðum útibú austur í Öræf-
um og líka við Skaftárós og lögðum þar upp vörur einu sinni á
ári, á vorin. Þaðan fór ég svo til Kaupfélags Borgfirðinga í
Borgarnesi, og var þar í 36 ár, frá 1932 til 1968.
Þótti þér Borgarnes álitlegri staöur?
Já, einhvern veginn fannst mér það enn álitlegri framtíð, nær
Reykjavík og betri samgöngur. Ég var viss um það þá, og ég er
viss um það enn, að það eru miklir möguleikar í Borgarfirði.
Þetta er ljómandi hérað. Enda leið okkur vel þessi ár sem við
vorum þar.
Varst þú ekki hvatamaöur aö því aö flytja Samvinnuskólann
frá Reykjavík upp í Borgarfjörð?
Ég var í stjórn Sambandsins, þegar þetta gerðist, og þetta
mál kom náttúrle^a til hennar kasta. Ég held að það hafi ekki
síst verið Bjarni Ásgeirsson, þingmaður Mýramanna, sem var
mestur hvatamaður að því að flytja skólann upp í Borgarfjörð.
En það kom vitanlega fyrir stjórn Sambandsins, því það var
Sambandið sem bar kostnaðinn af starfsemi skólans. Ég studdi