Uppeldi og menntun - 01.01.2014, Síða 83

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 23(1) 2014 83
koLBrún Þ. PáLsDÓTTir
• Kennari eða leiðbeinandi til staðar
• Námi lýkur með einkunn eða mati
• Viðurkennd hæfniviðmið (Eraut, 2000, bls. 114).
Óformlegt nám getur átt sér stað innan eða utan skólastofnana og það byggist á sveigjan-
leika og frelsi þess sem lærir. Óformlegt nám getur verið að miklu leyti ósýnilegt, jafn-
vel þannig að einstaklingar átti sig ekki á að þeir séu að læra nokkurn skapaðan hlut.
Eftirfarandi þættir einkenna að jafnaði óformlegt nám:
• Enginn sérstakur kennari eða leiðbeinandi
• Einstaklingurinn stýrir ferlinu sjálfur, meðvitað eða ómeðvitað
• Nám af reynslu
• Nám sem er bundið aðstæðum
• Ekkert tiltekið mat eða hæfniviðmið (sjá Colley, Hodkinson og Malcolm, 2002).
Sé rýnt betur í greinarmun formlegs og óformlegs náms verða skilin óskýr. Óformlegt
nám á sér líka stað innan formlegra skólastofnana, og öfugt (Colley o.fl., 2002). Á frí-
stundaheimilum eiga sér til að mynda stað bæði formleg og óformleg námsferli sé vel
staðið að verki. Með viðtölum við starfsfólk og börn komust danskir rannsakendur
að því að þrenns konar lærdómur ætti sér stað á frístundaheimilum. Börnin lærðu
a) að vera þau sjálf, b) þau tileinkuðu sér nýja hæfni og c) þau öðluðust ýmiss konar
þekkingu (Bjerresgaard, Olesen og Sørensen, 2009, bls. 73). Lærdómsferli barnanna
voru bæði formleg og óformleg, og lutu ýmist stjórn hinna fullorðnu leiðbeinenda eða
barnanna sjálfra. En hins vegar voru námstækifærin alfarið háð forsendum starfsem-
innar, sem sé því að til staðar væri uppeldisleg hugmyndafræði, hæfni leiðbeinenda,
sameiginleg gildi, skipulag, tími og ytri stuðningur. Til að tryggja möguleika barna til
formlegs og óformlegs náms á frístundaheimilum verða því stjórnvöld og fagfólk að
vakna til vitundar um mikilvægi þess að efla fagumhverfi starfsins.
saMÞÆtting sKóla- Og frÍstUnDastarfs
Nærtækasta leiðin til að treysta uppeldislegt hlutverk frístundaheimila er að efla
samstarf og samþættingu skóla og frístundaheimila. Skipuleggja þarf heildstæðan
vinnudag yngstu barnanna sem nú þegar dvelja daglangt í skóla og á frístundaheim-
ili. Þannig má nýta þann auð og tækifæri sem börnum gefast til þroska með frjáls-
um leik og skapandi starfi, með óformlegu námi á formlegum vettvangi (um viðhorf
barna, sjá nánar Kolbrúnu Þ. Pálsdóttur, 2012a). Auknar áherslur á gildi frístunda-
starfsins má sjá hjá ýmsum sveitarfélögum. Reykjavíkurborg hefur til að mynda lagt
áherslu á stefnumótun og að efla faglega umgjörð í starfi frístundaheimila (Kolbrún Þ.
Pálsdóttir, 2009). Meirihluti sveitarfélaga telur sig samþætta skóla- og frístundastarf
yngstu skólabarnanna með einhverjum hætti, en mjög ólíkur skilningur er á því hvað
geti falist í slíkri samþættingu (sjá Kolbrún Þ. Pálsdóttir, 2014). Áhugavert verður að
fylgjast með þróunarverkefnum sem nú eru í gangi og felast í því að boðið er upp á