Helgafell - 01.12.1953, Page 22

20
HELGAFELL
Norðurlöndum Kófust borgir þegar á
víkingaöld. Öll ytri menning stóð þar
og stendur enn með meiri glæsileik
en hér hjá oss, þótt bilið hafi mjókk-
að mjög síðustu áratugina, en á and-
legu sviði skákuðu „feðumir frægu“
hallarbúum norrænna borga og herra-
setra. Yfirburðir andlegrar íslenzkrar
menningararfleifðar fá skýra viður-
kenningu í 8. bindi hinnar norrænu
menningarsögu, en þessi viðurkenning
er að miklu leyti að þakka einum
manni, Sigurði Nordal, ritstjóra bind-
isins.
Vandasamt mat
Islendingum hættir til að halda að
lítið hafi verið samið og skrifað á
Norðurlöndum á blómaskeiði miðalda
nema hér úti. Þetta er auðvitað mis-
skilningur. Danir, Norðmenn og Svíar
eiga sér álitlegar bókmenntir frá þessu
tímabili og hafa orðið skriftlærðir á
undan Islendingum. Á vísu hefur hér
verið skrifað fyllilega jafnmikið af
bókmenntum í bókstaflegri merkingu,
en ekki miðað við fólksfjölda, eins og
annars staðar á Norðurlöndum á 12
og 13. öld, en þó er það hvorki magn-
ið né fegurð handritanna, sem skipar
íslenzkum miðaldabókmenntum í önd-
vegi. Þótt mörg íslenzk miðaldahand-
rit séu fagurlega rituð og lýst, þá
standa þau yfirleitt erlendum handrit-
um frá sama tíma að baki að ytra frá-
gangi. Einna frægasta íslenzka mið-
aldahandritið er Flateyjarbók frá því
um 1390. Þessi konungsgersemi er
hálfljótur gripur, ekki meira en í með-
allagi skrifuð með klúrum lýsingum.
Hún er rómanskur síðgotungur og
heimild um stöðnun og afturför í list-
um sé miðað við eldri íslenzk handrit.
Hér er því sem annars staðar, að ls-
lendingar eiga fáa kjörgripi, sem
ganga í augun sökum ytri glæsileiks.
Mat andlegra verðmæta er miklu
meiri vandkvæðum bundið en þeirra,
sem mölur og ryð fá grandað. Virð-
um við fyrir okkur kirkjubyggingar á
Norðurlöndum og Islandi, liggur í aug-
um uppi, að norskar, danskar og
sænskar kirkjur eru margfalt glæsi-
legri en þær íslenzku, þótt torfkirkjan
á Víðimýri sé e. t. v. jafnraungöfugt
guðshús og dómkirkjan í Hróarskeldu.
Samanburður slíkra verka verður okk-
ur Islendingum aldrei hagstæður, hve
mjög sem við reynum að sveipa okk-
ur rómantískum hjúpi heiðursfátæktar.
En tökum við Danmerkursögu Saxa
grammatíkusar, Heimskringlu Snorra
og Historiam Norvegiæ, þá verður allt
mat torveldara. Erlendu sagnameistar-
arnir eru engu síðir lærðir á vísindi
samtíðarinnar en Snorri Sturluson, en
það er ekki lærdómurinn, ekki þekk-
ingin, heldur listin, frásagnarsnilldin
og lífsviðhorf höfundar, sem máli
skiptir. Islenzkar fornbókmenntir hafa
sígildar frásagnir að geyma um mann-
lífið, þær nálgast að vera „moderne .
og óspillt nútíðarfólk getur lesið þ®r
sér til ánægju, en slíkt verður yfirleitt
ekki sagt um bókmenntir hinna Norð-
urlandaþjóðanna frá Scirna tíma. Þser
eiga flestar einungis erindi til fræði-
manna, þó er Saxi þar allmikil undan-
tekning.
Gullaldarglaumur
og þjóSernisstefnur
Islenzkar fornbókmenntir hafa vald-
ið fræðimönnum ærnum heilabrotum
um alllangt skeið. Þegar á 16. öld
komust nágrannaþjóðirnar á snoðir
um, að á Islandi væri að finna forn-
ar bækur með fróðleik um liðna at-