Morgunblaðið - 24.01.2013, Blaðsíða 20

BAKSVIÐ
Andri Karl
andri@mbl.is
Nokkuð viðamiklar breytingar á barnalögum
tóku gildi um áramót, eftir að tillögu innan-
ríkisráðherra um frestun gildistöku þeirra var
hafnað. Framsögumenn á málþingi um barna-
lögin töldu allir að breytingarnar væru til
batnaðar. Einn þeirra taldi hins vegar mikla
óvissu uppi þar sem ekki væri hægt að upp-
fylla skilyrði laganna til þess að höfða mætti
forsjármál fyrir dómstólum.
Málþingið var haldið á vegum Orators, fé-
lags laganema við Háskóla Íslands, og bar yf-
irskriftina Barnalögin – Breytingar til batn-
aðar?.
Fyrst til að halda framsögu var Hrefna
Friðriksdóttir, dósent í fjölskyldu- og erfða-
rétti við lagadeild Háskóla Íslands, en hún
átti þátt í samningu frumvarpsins. Hún hóf
mál sitt á því að svara þeirri spurningu sem
fram kom í yfirskriftinni. Sagðist hún enn
vera nokkuð sammála sjálfri sér og telja
breytingarnar til batnaðar.
Hrefna fór yfir helstu breytingar og sagði
markmið þeirra að bregðast við því hvernig
samfélagið hefði breyst, hvernig fjölskyldur
og samskipti þeirra hefðu þróast. „Ein af
meginstoðum breytinganna var að tryggja
rétt barna til að hafa tengsl við báða for-
eldra,“ sagði hún og bætti við að vandi hefði
komið upp í stöðu barna þar sem foreldrar
byggju ekki saman. „Og hvaða samband er
líklegast til að þjóna hagsmunum barnsins en
ekki þörfum foreldranna.“
Hún fór yfir það nýmæli að dómurum væri
nú heimilt að dæma sameiginlega forsjá
barns. „En þetta verður ekki meginregla
heldur heimild fyrir dómara sem beita á þeg-
ar þannig á við.“ Skoða þyrfti, og væri lög-
bundið, hvort hætta væri á ofbeldi og einnig
meta ágreining foreldra, hvað deilt væri um
og hversu djúpstæður ágreiningurinn væri.
Sýslumenn miðstöð sátta
Það sem allir framsögumenn voru sammála
um að væri hvað stærsta breytingin er máls-
meðferðin. Með þeirri breytingu væri reynt
að breyta eðli þessara deilumála. Í stað þess
að sýslumannsembættin sinntu aðeins lög-
fræðilegum málefnum yrðu þau þverfagleg;
veittu bæði sérfræðiráðgjöf og yrðu miðstöð
skyldubundinnar sáttameðferðar.
Inntakið í þessari breytingu er að allir þeir
sem ætla að höfða forsjármál verða að gang-
ast undir slíka sáttameðferð. Sé ágreining-
urinn ekki leysanlegur fá aðilar máls vottorð
upp á það sem er skilyrði þess að mál sé
hægt að höfða. Reglugerð vegna þessarar
sáttameðferðar hefur hins vegar ekki verið
sett og því er ekki farið að bjóða upp á hana.
Þyrí Halla Steingrímsdóttir hæstarétt-
arlögmaður, sem starfað hefur undanfarin ár
nánast eingöngu á sviði sifjaréttar, segir
þetta vekja margar og mikilvægar spurn-
ingar.
Ekki hægt að uppfylla skilyrði laganna
Í erindi sínu velti hún fyrir sér áhrifum
þess ef það drægist fram eftir vori að setja
reglugerðina, hvort það leiddi til þess að ekki
yrði hægt að höfða forsjármál. Jafnframt
hvort dómstólar myndu vísa forsjármálum frá
þar sem skilyrði laganna væri ekki uppfyllt.
„Það er ekki hægt að uppfylla þetta skilyrði.
Þetta eru raunveruleg álitaefni sem liggja
fyrir,“ sagði Þyrí og skoraði á Ögmund Jón-
asson innanríkisráðherra að setja reglugerð-
ina sem fyrst.
Hún tók sérstaklega fram að hún bæri
miklar væntingar til sáttameðferðarinnar
enda myndi eðli forsjármála fyrir dómi þá
breytast og ekki þyrfti að höfða mál til þess
eins að fara í sáttameðferð, sem hefði verið
fyrir dómi.
Þá spáði Þyrí því að forsjármálum myndi
fyrst um sinn fjölga, þar sem margir for-
sjárlausir foreldrar myndu vilja láta reyna á
það nýmæli að hægt væri að dæma sameig-
inlega forsjá. Hvort sem það væru foreldrar
sem vildu aftur fá forsjá eða hefðu aldrei ver-
ið með forsjá. Hún setti hins vegar þann fyr-
irvara að væntanlega yrði fjölgunar ekki vart
fyrr en reglugerð ráðherra yrði sett, þar sem
ekki væri hægt að höfða mál sem stendur.
Sáttameðferð kostar
minna en dómsmál
Gunnar Hrafn Birgisson sálfræðingur hef-
ur unnið að forsjármálum undanfarin 20 ár og
komið víða við; unnið að sáttamálum, sér-
fræðiaðstoð hjá sýslumönnum og sem mats-
maður og meðdómandi í dómsmálum. Í erindi
sínu sagði hann það sérlega gott að meiri
áhersla væri lögð á sáttameðferðina, þó svo
enn ætti eftir að þróa framkvæmdina. Hann
sagði það geta komið málum í góðan farveg
og kostaði miklum mun minna en að málin
þyrftu að fara fyrir dóm.
Hann sagði að með breytingunum væri
skerpt á mikilvægum atriðum, þetta væru
breytingar sem byggðust á reynslu og lofuðu
góðu. Þó svo þau hefðu tekið gildi með hraði
hefði það kannski verið það sem þyrfti til að
knýja á um að menn settu sig í fram-
kvæmdastellingar.
Reyna að breyta eðli deilumála
 Rætt var um breytingar á barnalögum sem tóku gildi um áramót á málþingi Orators í gærdag
 Meðal annars þá óvissu sem skapaðist með því að tillögu innanríkisráðherra var hafnað á þingi
Morgunblaðið/Heiddi
Börn Mikils er vænst af sáttameðferðinni.
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Snjótittlingar eru orðnir mun sjald-
séðari í byggð að vetrarlagi en þeir
voru á árum áður. Líklega er tíðar-
farinu helst um að kenna, að mati
Kristins Hauks Skarphéðinssonar
dýravistfræðings hjá Nátt-
úrufræðistofnun Íslands.
Hann sagði einkennandi fyrir
snjótittlinga að mikið af þeim sæist í
byggð þegar það væru jarðbönn en
lítið væri jörðin auð. Í árlegum vetr-
arfuglatalningum á undanförnum
árum hefur verið allt að því fimm-
tánfaldur munur á því hvað hefur
verið talið af snjótittlingum hverju
sinni. Sveiflan endurspeglar ekki
stærð stofnsins heldur hvar fugl-
arnir halda sig.
Kristinn Haukur hefur lengi
fylgst með fuglum við innanverðan
Faxaflóa. Hann sagði að snjótitt-
lingum hefði fækkað sem varpfugl-
um á jaðarsvæðum og þeir væru eig-
inlega alveg hættir að verpa með
Sundunum og á Innnesjum.
Snjótittlingur er viðkvæmur fyrir
loftslagsbreytingum og sagði Krist-
inn Haukur að því hefði verið spáð
að snjótittlingum mundi fækka héldi
fram sem horfir um þróun loftslags.
Sennilega væri sú fækkun hafin í
stórum stíl.
Mikil fækkun í Flatey
Ævar Petersen, dýrafræðingur,
kvaðst hafa heyrt af fækkun snjótitt-
linga undanfarin ár. Menn víða um
land segðust ekki sjá neina snjótitt-
linga. Ævar sagði snjótittlinga vera
mikla flökkufugla á veturna. Fugla-
merkingar sem stundaðar voru á ár-
um áður hefðu sýnt að fuglarnir
stæðu stutt við á hverjum stað og
færu mjög víða. Þess vegna væri erf-
itt að meta ástandið miðað við hvað
sæist af snjótittlingum á veturna.
Ævar sagði aðeins einn stað á Ís-
landi þar sem varp sólskríkna, eins
og snjótittlingar heita í sumarbún-
ingi, hefði verið vaktað. Það er vest-
ur í Flatey á Breiðafirði.
„Ég hef séð um það í nærri 40 ár,“
sagði Ævar. „Fyrstu 20 árin var
fjöldinn nokkuð sá sami, í kringum
60 verpandi pör í Flatey sem er ekki
nema hálfur ferkílómetri. Óvenju
þétt varp og þéttara en við vissum af
nokkurs staðar annars staðar á Ís-
landi. Nú síðari 20 árin hefur pör-
unum fækkað og hafa þau farið al-
veg niður í átta pör á sumri. Allra
seinustu árin höfum við aðeins séð
hag þeirra vænkast. Við fengum tólf
pör sumarið 2012.“
Eitthvað hefur breyst
Ævar benti á að þarna væri ein-
ungis um einn stað að ræða. Hann
vildi því ekki draga allt of víðtækar
ályktanir af þessu. Snjótittlingurinn
er erfiður viðureignar sem tegund,
að sögn Ævars, og þarf að skoða
hann á stórum svæðum eigi skoð-
unin að vera virkilega marktæk.
Hann benti á að sjófuglastofnar
hefðu átt erfitt uppdráttar við
sunnan- og vestanvert landið á
undanförnum áratug eða svo og
upp undir tuttugu ár vestur í
Breiðafirði. Erfiðleikar teistunnar
þar hafa nú varað í 25 ár.
„Snjótittlingar í Flatey sækja
mikið í fjöruna. Ég velti því fyrir
mér hvort það væri fleira en sand-
sílið sem hefði breyst og hvort smá-
dýralíf hefði dregist saman,“ sagði
Ævar. „Það gæti skýrt fækkun
snjótittlinga í Flatey, en þeir gætu
hafa farið eitthvað annað.“
Snjótittlingar eru hánorræn
fuglategund. Ævar benti á að haf-
tyrðill hefði verið hér á syðstu
mörkum útbreiðslu sinnar og síðan
horfið héðan. Það væri spurning
hvort eitthvað svipað væri að gerast
með snjótittlinginn. Hann sagði hita-
stigið sem slíkt ekki skipta þessa
fugla máli heldur eitthvað annað
sem hitastigið hefur áhrif á.
Ævar benti á að sprettfiski,
sem teista lifir á, hefði
fækkað mikið í
Flatey.
Sprettfiskur
lifði á smá-
dýrum í
þangi og frá
þeim væri
ekki langt í
flugur og
smádýr sem
snjótittling-
arnir ætu.
Snjótittlingar þykja sjaldséðari en áður
 Enginn veit hvað veldur því að minna sést af snjótittlingum  Líklega er tíðarfarinu helst um að
kenna  Snjótittlingar mjög víðförulir og stoppa stutt á hverjum stað eins og merkingar sýna
Morgunblaðið/Ómar
Snjótittlingar Margir Íslendingar hafa fóðrað snjótittlinga á vetrum þegar eru jarðbönn. Á árum áður komu fugl-
arnir í stórum hópum, en nú finnst mörgum þeir sjá minna af snjótittlingum en áður.
20 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 2013
Sverrir Thorstensen, fugla-
merkingamaður á Akureyri, hef-
ur merkt snjótittlinga í þús-
undatali á þrjátíu árum. Honum
finnst hann merkja fækkun
fuglanna, en segir erfitt að full-
yrða um hve hún sé mikil.
Óvenju lítið hefur verið af
snjótittlingum á Akureyri í vet-
ur. Þar ræður tíðarfarið.
„Engu að síður finnst mér
hóparnir sem maður hefur séð í
þéttbýli hér fyrir norðan vera
mun minni en þeir voru fyrir 10-
15 árum,“ sagði Sverrir. Hann
spurðist fyrir um snjótittlinga
austur um sveitir þar sem fugl-
ar hafa verið fóðraðir og voru
menn sammála um að minna
væri af þeim nú en oft áður.
Sverrir byrjaði að merkja
snjótittlinga við Stóru-
Tjarnaskóla í Ljósavatnsskarði
og í nærsveitum. Merkingarnar
sýndu vel hvað þeir eru tæki-
færisinnaðir og fljótir í förum.
Einn daginn fangaði Sverrir
snjótittling klukkan 14.00 að
degi og hafði sá verið merktur
fyrir hádegi sama dag á Húsa-
vík. Oft kom fyrir að fugl sem
Sverrir merkti í Stóru-
Tjarnaskóla náðist suður á
landi hálfum mánuði síðar. Eins
kom fyrir að fuglar sem
merktir voru á Djúpa-
vogi voru
komnir
norður í
Ljósavatns-
skarð eftir
viku.
Víðförulir
tækifæris-
sinnar
HEFUR MERKT ÞÚSUNDIR
SNJÓTITTLINGA Á 30 ÁRUM