Morgunblaðið - 28.03.2013, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MARS 2013
Fátt gerist af sjálfu
sér; einhver tekur
ákvörðun og svo verð-
ur að framkvæma.
Þar sem ég er kominn
á eftirlaun, og því
orðinn stikk og stikk,
leyfist mér að kvarta
yfir flestu og efast um
allt. En ef, en ef; það
er svo gaman að láta
sig dreyma.
Ef við hefðum ekki gerzt aðili að
Schengen-samkomulaginu, væri
margt öðruvísi á Fróni í dag.
Flugstöðin á Keflavíkurflugvelli
væri ekki orðin eins vansköpuð og
hún er, og þar væru ekki lengstu
rúllustigar í Evrópu. Landið væri
ekki lengur berskjaldað fyrir
ágangi úr austri og víggirt gegnt
vestri. Við gætum ráðið, hverjir
kæmu til landsins og afþakkað
kennslu í glæpastarfsemi frá mis-
indisfólki af meginlandinu.
Sendiráðin okkar myndu end-
urheimta rétt sinn, sem af þeim
var tekinn, til að gefa út vega-
bréfsáritanir til fólks frá framandi
löndum, sem sækja vill Ísland
heim. Við hefðum engin not fyrir
glæpa-viðvörunarkerfi Schengen,
sem virðist aðallega vara við
hryðjuverkamönnum og stórk-
rimmum, en ekki innbrotsþjófum,
eiturlyfjasmyglurum og nauðg-
urum. En skipafélögin myndu
missa eitthvað af viðskiptum, því
færri gámar með illa fengnum bú-
slóðum yrðu sendir úr landi. Vissu-
lega gefur vera okkar í EFTA/
EES leyfi til frjáls flæðis vinnuafls
milli landanna, en við gætum þá
alla vega skoðað vegabréfin hjá
þessu fólki, sem vill komast inn á
okkar götótta velferðarkerfi. En
nóg um það í bili.
En ef, en ef við hættum nú bara
að tala um að farga krónunni. Og
minntumst þess í stað, hve hún er
búin að duga landinu vel frá því
langt fyrir stofnun lýðveldisins.
Hún á ekki skilið allt það ljóta um-
tal, sem við höfum þurft að hlusta
á undanfarin ár. Og svo er það líka
viðurkennt af mörgum, að tilvera
hennar hafi komið þjóðinni að
miklu gagni, þegar bankarnir féllu.
Útrásarvíkingarnir
byggðu reyndar spila-
borgir sínar, sem allar
svo hrundu, á sterl-
ingspundum og ervr-
ukílóum, en ekki
krónum. Það má líta á
okkar kæru krónu
sem eins konar eig-
inkonu þjóðarinnar.
Og nú tala ýmsir
framámenn eins og
þeir vilji yngja upp
hjá sér; fá sér ein-
hverja sprækari og þá
náttúrulega útlenzka. Staðreyndin
er sú, að krónan okkar hefir spilað
mikilvægt hlutverk í þróun þjóð-
arinnar, og hjálpað til að gera Ís-
land að efnuðu fyrirmyndarríki.
Og samt höfum við launað henni
með endurteknum gengislækk-
unum og jafnvel eitt sinn skorið
aftan af henni núllin.
Og þá erum við komin að
stærsta ef-inu. Ef við hefðum nú
ekki framið verstu afglöp í við-
skiptasögu Íslands með því að
selja kanadískum fiski-keppinaut-
um okkar á Bandaríkjamarkaði
Icelandic USA. Það er furðulegt,
hve lítil umræða hefir farið fram í
landinu um þessa reginhneisu. Allt
ætlaði af göflunum að ganga, þeg-
ar einn Kínamaður vildi kaupa sér
stóra landspildu, að mestu
óbyggða. Stjórnvöldin risu upp á
afturlappirnar því þessi áform
mannsins voru talin stórhættuleg
framtið og sjálfstæði landsins. En
ekki heyrðist svo sem eitt múkk í
yfirvaldinu, þegar útlenzkum var
selt stærsta fisksölufyrirtæki
landsmanna í Ameríku og þar með
ómetanlegt markaðsnet, sem
byggt hafði verið upp á rúmum 65
árum.
Það er ef til vill skiljanlegt, að
yngra fólkið viti ekki mikið um
gamaldags fiskimál. Á uppgangs-
árunum, áður en blaðran sprakk,
beindist hugur flestra að fjármála-
og tölvu- og öðrum álíka geirum,
og talið var, að fiskveiðar og sala á
fiski, væri eitthvað, sem fortíðinni
heyrði til.
Gott er því að fræða unga fólkið
örlítið um þessi mál: Einu sinni
voru Sölumiðstöð Hraðfrystihús-
anna og Sjávarafurðadeild SÍS
stór fyrirtæki, sem sáu um að selja
fiskinn fyrir frystihús landsins.
Eftir stríðið hófu þau bæði starf-
semi í Ameríku, byggðu fiskrétta-
stöðvar og komu upp víðtækum
sölukerfum. Seinna sameinuðust
fyrirtækin í Icelandic USA, sem
varð einn stærsti aðilinn í fisksölu
þar í landi. Seldi það að mestu í
gegnum kerfi um 100 umboðs-
manna um land allt sem beindu
viðskiptunum til um 3000 heildsala
og verzlana. Vörumerkin Icelandic
og Samband voru þekkt fyrir
gæði. Ef ekkert ljótt hefði gerzt,
gæti þetta sölukerfi auðveldlega
tekið við afurðunum frá auknum
þorskkvóta og ört vaxandi fiskeldi.
Þótt gaman sé að láta sig
dreyma, verður örugglega litlu
breytt um þessi þrjú stórmál.
Leiðtogarnir laumuðu okkur inn í
Schengen svo lítið bar á, og áður
en nokkur vissi, vorum við föst í
netinu. Og það er ekki auðvelt að
losna. Sama er uppi á teningnum
með krónuna; eflaust verður henni
fórnað á altari fjármálaspeking-
anna. Salan á Icelandic USA er því
miður búin og gerð, og það var
ekki ósvipað og með Schengen; allt
var gengið um garð, þegar fólk
áttaði sig á því hvað gerzt hafði.
Jæja. Þá er ég búinn að létta
þessu af mér, og svo heldur lífið
bara áfram. „Þetta reddast allt
einhvern veginn,“ segir landinn.
Og þótt það komi ekki þessu bein-
línis við, þá hefir „en ef, en ef“
hringlað í hausnum á mér við
þessar skriftir. Einhver man
kannske byrjunina á slagaranum
gamla, sem endar svona: „En ef,
en ef þú leiður ert á lífinu, þá
labbaðu við hjá vífinu í Skálka-
skjóli sjö.“
En ef, en ef …
Eftir Þóri S.
Gröndal »Útrásarvíkingarnir
byggðu reyndar
spilaborgir sínar, sem
allar svo hrundu, á
sterlingspundum og
evrukílóum, en ekki
krónum.
Þórir S. Gröndal
Höfundur er afdankaður
fisksali í Flórída.
MND er hreyfi-
tauga-sjúkdómur,
sem herjar á allar
þjóðir í svipuðum
mæli. Engin lækning
hefur fundist við
sjúkdómnum, sem fer
versnandi er tíminn
líður og leiðir oftast
til dauða sjúkling-
anna. Orsakir MND
eru taldar vera gena-
breytingar sem valda
göllum í prótínum. Um 20 slík gen
hafa verið greind, en gena-
breytingar sem koma við sögu
skipta hundruðum. Til að finna
lækningu við MND, er ljóslega
mikilvægt að greina rétt hvaða
gena-breytingar valda sjúkdómn-
um. Sjúklingar og læknar á Ís-
landi hafa komið að mikilvægum
rannsóknum á þessu sviði.
MND-sjúkdómurinn getur bæði
verið ættgengur og tilfallandi. Þótt
einungis um 10% sjúklinga séu
með ættgengt afbrigði sjúkdóms-
ins er sá hópur ákaflega mik-
ilvægur vegna þess að hjá honum
hafa greinst langflestar genabreyt-
ingar sem taldar eru vera orsök
sjúkdómsins. Allar stökkbreyt-
ingar hjá fólki eru að meðaltali
taldar vera um 60 og eru sumar
þeirra orsök sjúkdóma en aðrar
kunna að vera gagnlegar fyrir
heilsufar fólks og jafnvel æskileg-
ar fyrir þróun mannkyns. Eina
stökkbreytingin sem greinst hefur
hérlendis og öruggt má telja að
valdi ættgengu afbrigði MND-
sjúkdómsins nefnist G93S-SOD1.
Lífvísindamenn í Umeå í Svíþjóð
munu bráðlega birta skýrslur um
mikilvæga rannsókn, sem varðar
gen sem nefnt er VAPB. Þetta gen
hefur verið tengt MND frá 2004, í
framhaldi af rannsókn sem gerð
var í Brasilíu. Síðari rannsóknir
hafa flestar dregið þessi tengsl í
efa. Auk Svía komu að rannsókn-
unum taugalæknar frá Íslandi
(Grétar Guðmundsson) og Portú-
gal. Einn þessara vísindamanna
(Caroline Ingre) kemur til lands-
ins og heldur fyrirlestur í Háskóla
Íslands 2. apríl næstkomandi.
Rannsóknir á gena-
breytingum með
þátttöku MND-sjúklinga.
MND-sjúklingar á Íslandi hafa
verið duglegir við að fá sjúkdóm
sinn rannsakaðan. Í þeirri rann-
sókn sem Svíarnir stjórnuðu tóku
þátt 19 sjúklingar á Íslandi, 126 í
Portúgal og 973 í Svíþjóð. Auk
þess voru notuð blóðsýni til sam-
anburðar frá 644 manneskjum.
Hjá 14 sænskum sjúklingum og 9
heilbrigðum frá Svíþjóð og Portú-
gal fundust fimm VAPB-breyt-
ingar, þar af voru tvær áður
óþekktar. Sjúklingarnir 14 með
VAPB-breytingarnar höfðu allir
verið greindir með afbrigði af
MND, sem nefnist ættgengt ALS.
VAPB-breytingar fundust jafn-
framt hjá heilbrigðum ættingjum
þeirra.
Stökkbreytingin A130G-VAPB
fannst einnig hjá tveimur sjúkling-
um, sem tilheyra ALS-greindri
fjölskyldu á Íslandi, en breytingin
tengist ekki sjúkdómnum, því að
hinir sjúklingarnir héðan eru ekki
með VAPB-breytinguna. Hins veg-
ar reyndust allir sjúklingarnir frá
Íslandi vera með stökkbreytingu í
SOD1-geni, sem nefnist G93S.
Sjúkdómseinkenni allra þessara
sjúklinga eru eins, þannig að dreg-
in er sú ályktun að stökkbreyt-
ingin G93S-SOD1 valdi sjúkdómn-
um. Þess má geta að
G93S-SOD1 hefur ein-
ungis fundist hjá
MND-sjúklingum í
Japan, fyrir utan Ís-
land.
Rannsóknin leiddi í
ljós, að VAPB-
breytingar voru jafn
algengar hjá MND-
sjúklingunum eins og
hjá öðru fólki í rann-
sókninni. Að auki
fannst VAPB-breyting
hjá nokkrum heil-
brigðum ættingjum MND-
sjúklinga. Þetta atriði, ásamt því
að engin fylgni sjúkdómsins verð-
ur greind með VAPB-breytingum,
veldur því að mjög ólíklegt er að
VAPB-breytingar valdi MND-
sjúkdómnum.
Ein af niðurstöðum rannsókn-
arinnar sem hér hefur verið nefnd,
er að mikilvægt er að genagreina
fleiri en bara viðkomandi sjúkling.
Greiningin verður einnig að ná til
nákominna ættingja hans. Röng
genagreining getur haft alvarlegar
afleiðingar fyrir fleiri en sjúkling-
inn. Ættingar hans geta þurft að
fara í greiningu síðar vegna sjúk-
dómseinkenna, eða fjölskylduáætl-
ana. Almennt er röng sjúkdóms-
greining á meðal þess erfiðasta
sem sjúklingar lenda í, hvaða sjúk-
dóm sem um er að ræða.
Félag stofnað um MND-
rannsóknir á Íslandi.
Alþjóðleg miðstöð MND-
rannsókna var stofnuð 8. nóv-
ember 2012 og er hugsjónafélag,
sem verja mun öllum rekstr-
arhagnaði til rannsókna. Tilgangur
þess er að stuðla að rannsóknum á
hreyfitauga-sjúkdómum, í sam-
starfi við erlendar og innlendar
vísindastofnanir. Verkefnin eru
fólgin í nákvæmri sjúkdómsgrein-
ingu MND-sjúklinga á Íslandi,
rannsóknum á orsökum hreyfi-
tauga-sjúkdóma og að leita að
lækningu á þeim.
Nú þegar hefur tekist traust
samband við nokkrar erlendar
rannsóknarstofnanir, á sviði
hreyfitauga-sjúkdóma. Geta má
sérstaklega eftirfarandi prófessora
í taugalækningum, sem eru virkir í
rannsóknum: Peter Munch And-
ersen við Háskólann í Umeå í Sví-
þjóð, John K. Fink við Háskólann
í Michigan í Bandaríkjunum, Guy
A. Rouleau við Háskólann í Mont-
real í Kanada. Þar til fjármögnun
hefur tekist til innlendra rann-
sókna mun MND-félagið senda
lífsýni til erlendra samstarfs-
manna.
Félagið óskar eftir nánu sam-
starfi við félagasamtök fólks með
hreyfitauga-sjúkdóma, heilbrigð-
isyfirvöld, heilbrigðisstofnanir,
rannsóknar-stofnanir á sviði líf-
fræði og sjálfstætt starfandi vís-
indamenn. Félagið hefur sótt um
fjárframlag frá ríkisstjórn Íslands,
en verið hafnað. Vonir standa til
að næsta ríkisstjórn verði vinveitt-
ari MND-rannsóknum.
Rannsókn á genum
MND sjúklinga á
Íslandi afsannar ætl-
aðan sjúkdómsvald
Eftir Loft Altice
Þorsteinsson
Loftur Altice
Þorsteinsson
»Verkefnin eru fólgin í
nákvæmri sjúkdóms-
greiningu MND-sjúk-
linga á Íslandi, rann-
sóknum á orsökum
hreyfitauga sjúkdóma og
leit að lækningu á þeim.
Höfundur er stjórnarformaður
félagsins Alþjóðleg miðstöð
MND-rannsókna.