Læknablaðið - 15.03.2000, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR / SVÆFINGALÆKNINGAR
Table II. Hospitals and number of anesthesias.
Hospital Number of anesthesias
Landspítali 43,108
Borgarspítali 30,472
Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri 17,493
Landakotsspítali 14.925
Sjúkrahús Akraness 7,846
St. Jósefsspítali Hafnarfirði 7,258
Sjúkrahús Suðurnesja 5,393
Sjúkrahús Suðurlands 2,060
Sjúkrahúsið í Vestmannaeyjum 1,814
Fjórðungssjúkrahúsið á ísafirði 1,584
Fjórðungssjúkrahúsiö í Neskaupstað 1,179
Sjúkrahús Húsavíkur 780
Sjúkrahús Skagfirðinga 564
Sjúkrahús Siglufjarðar 286
Total 1992-1996 134,762
Umræða
Líta verður á svæfingar með sama mælikvarða og
önnur form lækninga þar sem hættur eru vegnar móti
ávinningi. Öll meðferð er ætluð til ávinnings fyrir
sjúklinginn. Við svæfingar getur verið viss hætta fyrir
hendi af ýmsum orsökum auk þess sem getið er í inn-
gangi svo sem vegna óvæntrar lyfjasvörunar, óvæntra
tæknilegra atvika, sérstakrar líkamsbyggingar sem
getur gert tæknileg handbrögð erfið eða þau geta
mistekist og tækjabúnaður getur brugðist. Pannig
geta átt sér stað alvarleg atvik þó að rétt hafi verið
staðið að málum. Pað er líka mannlegt að skjátlast og
hinir lærðustu og hæfustu eru ekki óskeikulir. Senni-
lega verður þess vegna aldrei alveg hægt að koma í
veg fyrir dauðsföll af völdum svæfinga.
Verður nú í örstuttu máli sagt frá nokkrum erlend-
um könnunum varðandi þetta efni: Mjög ítarleg og
vel unnin könnun var gerð af Beecher og Todd í
Boston á árunum 1948-1952. Kannaðar voru um
600.000 svæfingar á 10 háskólasjúkrahúsum. Dauðs-
föll þar sem svæfing taldist dauðaorsök var eitt við
hverjar 2.680 svæfingar (2). Memery gerði könnun á
sjúkrahúsi í Massachusetts á 10 ára tímabili 1955-
1964 þar sem um var að ræða einkarekna svæfinga-
þjónustu og reyndust dauðsföll 1:3.145 (3). Tvær
kannanir voru gerðar í Finnlandi með 10 ára millibili
og fór dauðsföllum mjög fækkandi á tímabilinu eða
frá 1:5.059 árið 1975 (4) til 1:66.117 árið 1986 (5).
Tiret og samstarfsmenn í Frakklandi gerðu könnun á
fylgikvillum við svæfingar á árunum 1978-1982 og
reyndust dauðsföll vera 1:13.207 (6). í New South
Wales í Ástralíu var komið á fót nefnd árið 1960 sem
hefur kannað dauðsföll af völdum svæfinga næstum
óslitið síðan. Nefndin hefur notað sömu aðferðir við
þessar kannanir þannig að hægt hefur verið að fylgj-
ast með breytingum á tíðni dauðsfalla á löngum tíma.
Samkvæmt niðurstöðum nefndarinnar voru dauðs-
föll 1:5.500 árið 1960, 1:10.250 árið 1970 og 1:26.000
árið 1984 (7). Þarna hefur dauðsföllum farið stöðugt
fækkandi eftir því sem árin hafa liðið. í Vestur-Ástr-
alíu hefur verið notuð sama aðferð og tölur frá ár-
unum 1990-1995 eru 1:40.000 (8). Mjög athyglisverð
könnun var gerð í Bretlandi (Confidential Enquiry
into Perioperative Deaths, CEPOD) árið 1986. Var
um að ræða næstum hálfa milljón svæfinga og reynd-
ust dauðsföll vera 1:185.000 sem mun vera einhver
besti árangur sem þekkist og miklu betri en áður
hafði náðst þar í landi (9). Loks skal bent á könnun
sem gerð var í Lundi í Svíþjóð á 11 ára tímabili 1979-
1989 og þar voru dauðsföll 1:37.000 (10). Miðað við
þær kannanir sem gerðar hafa verið eftir 1980 eru
dauðsföll á bilinu 1:20.000-1:200.000.
Erfitt er að bera saman þær kannanir sem að
framan greinir. Til þess eru ýmsar orsakir. Engin
sameiginleg skilgreining var á því hvað telja eigi
dauðsföll af völdum svæfinga, kannanirnar voru
ýmist fram- eða afturskyggnar, ýmist var um að ræða
eitt eða fleiri sjúkrahús, bæði kennslu- og háskóla-
sjúkrahús eða einkaspítala, kannanirnar náðu yfir
eitt eða fleiri ár, tímabil skráningar frá svæfingu var
styst 24 klukkustundir en lengst 30 dagar, fjöldi svæf-
inga var ýmist þekktur eða áætlaður, misjafnt var
hverjir mátu þau tilfelli sem um var að ræða og fleiri
atriði má nefna. Ymsir sem fjallað hafa um alvarleg
atvik eða dauðsföll við svæfingar hafa bent á þessi at-
riði (11-13). Þá hafa verið efasemdir um það að sýnt
hafi verið fram á að dauðsföllum hafi farið fækkandi
(14). Þrátt fyrir þessi atriði virðast kannanir benda til
þess að sú hafi orðið raunin.
Þeir þættir sem margir eru sammála um að auki
hættu á alvarlegum atvikum og dauðsföllum eru:
stórar og langar skurðaðgerðir, bráðaaðgerðir, hár
aldur og sjúklingar í áhættuflokki 3 og 4 samkvæmt
flokkun Bandaríska svæfingalæknasambandsins (15).
Mannlegir þættir sem auka hættuna eru: ónóg þekk-
ing og þjálfun, dómgreindarskortur, þreyta, of mikill
flýtir, ófullnægjandi eftirlit, skortur á skipulagi og
samskiptaörðugleikar. Orsakir óhappa eru margs
konar en algengastar munu vera súrefnisskortur í
líkamanum, röng lyfjanotkun, þar með taldir of stórir
lyfjaskammtar, ófullnægjandi undirbúningur og eftir-
meðferð. Sjaldgæfari ástæður eru illkynja háhiti,
bráðaofnæmi, magainnihald fer í lungu og bilun verð-
ur á tækjabúnaði. Mörg atriði eru talin hafa stuðlað
að betri árangri og fækkun dauðsfalla. Nefna má
bætta menntun og þjálfun, fleiri starfsmenn sem eru
bæði vel menntaðir og þjálfaðir, lyf sem hafa mark-
vissari verkun en áður, fullkomnari tækjabúnaður
þar með taldir vaktarar ýmiss konar, sérstök vöknun-
arherbergi með sérþjálfuðu starfsfólki þar sem sjúk-
lingarnir jafna sig eftir aðgerðir og svæfingar, gæða-
staðlar og klínískar leiðbeiningar.
Sú könnun á íslenskum sjúkrahúsum sem hér um
ræðir leiddi í ljós að um 80% svæfinganna fóru fram á
Borgarspítala, Landakotsspítala, Landspítalanum og
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri. Gera má ráð
fyrir að þar hafi jafnframt verið gerðar stærstu og
176 Læknablaðið 2000/86