Læknablaðið - 15.03.2000, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREINAR / SVÆFINGALÆKNINGAR
flókinn og krefst sérþekkingar. Ástand sjúklinganna
er misjafnt og ýmsir þeirra eru illa á sig komnir vegna
alvarlegra sjúkdóma í mörgum líkamskerfum. Svæfa
þarf sjúklinga á öllum aldursskeiðum, allt frá nýfædd-
um og til þeirra er náð hafa 100 ára aldri. Þá má
benda á að margir koma til bráðaaðgerða vegna
alvarlegra sjúkdóma eða slysa. Oft gefst þá ekki tími
til að bæta ástand þeirra nægilega fyrir svæfingu
vegna þess að um lífsbjargandi aðgerðir er að ræða
sem ekki þola bið.
Nýlega var þess minnst að 150 ár eru liðin frá því
að svæfingar hófust en upphaf þeirra er talið hafa
verið árið 1846 í Boston. Ýmis óhöpp hafa væntan-
lega átt sér stað strax frá byrjun. Fyrsta dauðsfallið
sem vitað var um átti sér stað í Englandi árið 1848
þegar 15 ára gömul stúlka, Hannah Greener, lést í
sambandi við klóróformsvæfingu (1). Fyrsta kerfis-
bundna könnunin varðandi dauðsföll við svæfingar
mun hafa verið gerð af enska lækninum John Snow
(1813-1858) en hann er talinn vera fyrsti svæfinga-
læknirinn. I bók hans um klóróform og önnur svæf-
ingalyf sem gefin var út að honum látnum gerði hann
grein fyrir dauðsföllum við svæfingar sem þá var vit-
að um (1). Væntanlega munu einhverjar kannanir
hafa farið fram á fyrri árum um þetta efni en frá því
um 1950 hafa verið gerðar margar kannanir á dauðs-
föllum af völdum svæfinga í ýmsum löndum og eru
niðurstöður nokkurra þeirra sýndar í töflu I. Nánar
verður greint frá þessum könnunum í umræðukafla.
Table 1. Surveys of anesthetic mortality 1948-1995.
Author Country Time of survey Number of anesthesias Mortality
Beecher, Todd (2) USA 1948-1952 599,584 1:2680
Memery (3) USA 1955-1964 114,866 1:3145
Hovi-Viander (4) Finland 1975 338,934 1:5059
Tiret, Desmonts (6) France 1978-1982 198,103 1:13207
Holland (7) Australia 1984 550,000 1:26000
CEPOD (9) England 1985-1986 485,850 1:185000
Wang, Hágerdal (10) Sweden 1979-1989 262,850 1:37000
Tikkanen, Hovi-Viander (5) Finland 1986 325,585 1:65117
Eagle, Davis (8) Australia 1990-1995 830,000 1:40000
Talið er að svæfingar hafi verið teknar upp hér á
landi árið 1856. Þær voru mjög fáar fyrstu áratugina
þar á eftir. Þeim fjölgaði síðan, einkum eftir að
Landakotsspítali tók til starfa árið 1902 og síðar
þegar sjúkrahúsum fjölgaði. Ekki er vitað til þess að
könnun á dauðsföllum af völdum svæfinga hafi verið
gerð hér á landi. Var því talið áhugavert að kanna
hvort dauðsföll af þessum orsökum ættu sér stað hér
á landi og einnig til þess að fá samanburð við erlend-
ar kannanir um þetta efni.
Efniviður og aðferðir
Upphaflega var fyrirhugað að kanna dauðsföll, alvar-
legar lamanir eða heilaskemmdir af völdum svæf-
inga. Einnig var áætlað að könnunin næði til allra
svæfinga og stærri deyfinga bæði á sjúkrahúsum,
læknastöðvum og annars staðar. Fljótlega varð ljóst
að efnið yrði bæði of yfirgripsmikið og erfitt yrði að
afla nákvæmra upplýsinga. Var því ákveðið að ein-
skorða könnunina við hugsanleg dauðsföll á sjúkra-
húsum. Þegar rætt er um svæfingar í texta þessum er
bæði átt við svæfingar og deyfingar ýmiss konar.
Öllum starfandi sérfræðingum í svæfingalæknis-
fræði á landinu svo og öðrum þeim sem vitað var að
önnuðust svæfingar var sent bréf þar sem gerð var
grein fyrir könnuninni og leitað var eftir samvinnu
við öflun upplýsinga. Sérstakt eyðublað var sent til
útfyllingar gæfist tilefni. Beðið var um að hugsanleg
tilfelli yrðu skráð jafnóðum þannig að um fram-
skyggna könnun yrði að ræða. Meðan á þessari könn-
un stóð var minnt á hana á ársfundum svæfinga-
lækna. Könnunin hófst í ársbyrjun 1992 og henni lauk
í árslok 1996 þannig að um var að ræða fimm ára
tímabil. Eftir hver áramót var haft samband við yfir-
lækna svæfingadeilda stærri sjúkrahúsanna og þá sem
önnuðust svæfingar á öðrum sjúkrahúsum. Leitað
var upplýsinga um fjölda svæfinga á liðna árinu svo
og dauðsföll af völdum svæfinga, hefðu einhver orð-
ið, fyrsta sólarhringinn frá því að svæfing hófst bæði
þar sem svæfing fór fram eða á vöknunarherbergi. Til
þess að auka áreiðanleika þessarar könnunar var
einnig haft samband við hjúkrunardeildarstjóra svæf-
ingadeilda stærri sjúkrahúsanna og á öðrum sjúkra-
húsum var rætt við skurðstofuhjúkrunarfræðinga og
leitað eftir því hvort vitað væri um dauðsföll af völd-
um svæfinga á tímabilinu. Þá var leitað eftir upplýs-
ingum frá landlæknisembættinu hvort einhver mál
hefðu borist varðandi dauðsföll af völdum svæfinga á
því tímabili sem könnunin stóð yfir.
Leitað var eftir upplýsingum frá eftirfarandi
sjúkrahúsum: Landakotsspítala, Landspítalanum,
Borgarspítalanum, Sjúkrahúsi Akraness, St. Franc-
iskusspítala í Stykkishólmi, Fjórðungssjúkrahúsinu á
Isafirði, Sjúkrahúsi Skagfirðinga, Sjúkrahúsi Siglu-
fjarðar, Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri, Sjúkra-
húsi Húsavíkur, Fjórðungssjúkrahúsinu í Neskaup-
stað, Sjúkrahúsi Vestmannaeyja, Sjúkrahúsi Suður-
lands, Sjúkrahúsi Suðurnesja og St. Jósefsspítala í
Hafnarfirði.
Niöurstöður
Svör bárust frá öllum sjúkrahúsum nema St. Franc-
iskusspítala. Ekki bárust upplýsingar frá einstakling-
um. Samkvæmt bókhaldi sjúkrahúsanna voru á tíma-
bilinu framkvæmdar 134.762 svæfingar. Skipting
þeirra milli sjúkrahúsanna er sýnd í töflu II. Ekki var
talið að neitt dauðsfall hefði eingöngu mátt rekja til
svæfinga. Hjúkrunarfræðingar sem rætt var við töldu
sig ekki muna neitt slíkt dauðsfall. Hjá landlæknis-
embættinu fengust þær upplýsingar að engin mál
hefðu borist varðandi dauðsföll af völdum svæfinga á
því tímabili sem um ræðir.
Læknablaðið 2000/86 175