Læknablaðið - 15.03.2000, Blaðsíða 30

FRÆÐIGREINAR / FRÆÐILEG ABENDING
Eirílcur Jónsson
Frá þvagfæraskurðdeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur. Sími
525 1000, netfang:
eirikjon@shr.is
Correspondence: Eiríkur
Jónsson. E-mail:
eirikjon@shr.is
Lykilorð: þvagveita,
nýblöðrur.
Keywords: urinary diversion,
continent urinary diversion,
orthotopic bladder.
Frœðileg ábending
Endursköpun þvagfæra
Inngangur
Á síðustu árum hafa sjúklingar með alvarlega sjúk-
dóma eða áverka á neðri þvagvegi (þvagblöðru,
þvagloku og þvagrás) gengist undir endursköpun
með aðgerðum sem teljast nýlunda hérlendis. Því er
mikilvægt að gera grein fyrir í hverju þær felast og
hvers ber að gæta við lækningar og hjúkrun þessara
einstaklinga í bráð og lengd. Einnig er markmiðið að
kynna fyrir læknum nýja valmöguleika við lausn
alvarlegra þvagfærasjúkdóma.
Hlutverk neðri þvagvega er annars vegar geymsla
og hins vegar tæming á þvagi. Undir eðlilegum kring-
umstæðum er þvagið geymt í þvagblöðrunni undir
lágum þrýstingi án þess að leka um þvagrás eða flæða
aftur til nýrna. Við þvaglát á blaðran að tæmast full-
komlega. Öll vandkvæði við þvaglát má rekja til ann-
ars hvors eða beggja þessara þátta og við endursköp-
un þvagvega verður að hafa í huga hvemig markmið-
um um tæmingu eða geymslu er náð.
Að tryggja tæmingu þvagblöðrunnar
Hrein sjálftœming: Grundvöllur að allri endursköpun
þvagvega byggist á því að sjúklingurinn geti lært, ef
með þarf, að tappa reglulega af sér þvagi. Þessari að-
ferð var rudd braut af Jack Lapides fyrir þremur ára-
tugum (1). Yfirvinna þurfti meðal annars ótta sjúk-
linga og ekki síður lækna og hjúkrunarfræðinga við
að þetta væri ekki framkvæmanlegt án fullkomins
hreinlætis. í dag er þessi aðferð orðin sjálfsögð við
meðferð margvíslegra þvagfærasjúkdóma og hægt að
kenna hana fólki á öllum aldri. Eftir venjulegan
handþvott er bleytt í einnota sjáfsmurðum þvaglegg
sem settur er um þvagrás til blöðru. Þetta er gert einu
til sex sinnum á dag, allt eftir eðli vandamálsins. Bú-
ast má við að ætíð séu bakteríur til staðar í þvagi
þeirra sem tappa af sér en ekki er þörf sýklalyfja
nema viðkomandi hafi einkenni, til dæmis blóðmigu,
verki eða hita.
Aðgerdir til þess að bæta geymslu
Að auka rúmmál þvagblöðru: Taugasjúkdómar eða
sjúkdómar í blöðruvegg geta skert rýmd blöðrunnar
og leiða til þess að viðkomandi þarf að kasta af sér
þvagi í tíma og ótíma. Þvag getur lekið þess á milli og
bakflætt til nýrna ef þrýstingurinn í blöðrunni er hár
og þenjanleiki skertur. Ef til aðgerðar kemur er
blaðran opnuð eins og hörpuskel með því að klippa
hana upp stafnanna á milli. Garnabútur er saumaður
Mynd 1. Þvagblaöran klofin upp og garnabútur saumað-
ur inn á milli.
inn á milli en við það eykst rúmtakið og óhaminn
samdráttur blöðrunnar rofnar (mynd 1). Gamabút-
urinn þarf að sjálfsögðu að vera á æðastilk og varð-
veitist slímhúðin með tilheyrandi slímmyndun og frá-
sogi. Hætta er á að tæmingin geti skerst og undirbúa
þarf sjúklinginn fyrir það að þurfa ef til vill að fram-
kvæma hreina sjálftæmingu til frambúðar.
Að styrkja þvaglokuna: Við áverka eða aðgerðir
nálægt þvaglokunni getur hún skaðast og þvag lekið
hindrunarlaust við minnstu áreynslu eða fyllingu á
blöðru. Hjá konum er hægt að setja svokallað hengi
umhverfis þvagloku og blöðruháls úr sinafelli eða
gerviefni. Hjá körlum er hægt að setja inn gerviþvag-
loku sem er úr þremur samtengdum hlutum: kraga,
pumpu og belg. Kraginn er settur umhverfis þvagrás,
180 Læknablaðið 2000/86