Læknablaðið - 15.12.2001, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / FÉLAGSLEGAR AÐSTÆÐUR ÖRYRKJA
Table V. Percentage of disability pensioners who feel able to work, by level of disability pension, educational level and main, occupation after ieaving schoot.
%
Level of disability pension*
Full disability pension 26
Partiai disability pension 54
Rehabilitation pension 37
Educational level**
Primary and lower secondary education 29
Short vocational training 46
Vocational education 33
Grammar school education 44
University education 52
Main occupation after leaving school***
Specialists and administrators 53
Technicians/office workers 41
Service workers (unskilled) 38
Skilled craftsmen 33
Unskilled workers 30
Working at home 30
Farmers 42
Seamen 22
* Confidence interval 0.001 ** Confidence interval 0.01 *** Confidence interval 0.05
425 (63,3%) neitandi, en 23 (3,4%) svöruöu ekki (sjá
töflu V). Hér var marktækur munur á svörum eftir
bótaflokkum (öryggismörk 0,001), menntun (örygg-
ismörk 0,01) og fyrri störfum (öryggismörk 0,05), en
ekki eftir aldri eða kyni.
Spurt var hvort viðkomandi hefði í síðasta starfi
verið eða væri launþegi eða með sjálfstæðan atvinnu-
rekstur. Launþegar voru 83,9%, en með sjálfstæðan
rekstur 16,1%. Tölfræðilega marktækur munur var á
svörum eftir kyni (öryggismörk 0,001), aldri (öryggis-
mörk 0,01), bótaflokki (öryggismörk 0,01), menntun
(öryggismörk 0,001) og fyrri störfum (öryggismörk
0,001). Hlutfall þeirra sem voru með sjálfstæðan
rekstur fór vaxandi með aldri og hlutfallslega meira
var um slíkan rekstur hjá körlum en konum, hjá þeim
sem lokið höfðu iðnnámi miðað við annað nám og hjá
iðnaðarmönnum og bændum miðað við aðrar stéttir.
A TR iágu fyrir upplýsingar um tekjur allra
skráðra öryrkja á árinu 1997. Pær höfðu verið unnar
úr skattframtölum eða tekjuyfirlýsingum öryrkjanna
vegna tekjutengingar örorkubótanna. Tekjur öryrkj-
anna voru bornar saman við upplýsingar um tekjur
þjóðarinnar árið á undan. Meðaltekjur öryrkjanna
voru 920.879 krónur á árinu, eða 76.740 krónur á
mánuði. Meðaltekjur þjóðarinnar, það er þeirra sem
voru virkir á vinnumarkaði árið 1996, voru um
137.000 krónur á mánuði (14). Ef tekið er tillit til þess
að laun á vinnumarkaði hækkuðu um að jafnaði
5,4% milli áranna 1996 og 1997 (15), má áætla að
meðaltekjur vinnandi íslendinga hafi verið um 88%
hærri en meðaltekjur öryrkja á þessum tíma.
Umræða
Þessi rannsókn gefur innsýn í félagslegar aðstæður
nýskráðra öryrkja á íslandi árið 1997, einkum þætti
er varða atvinnu og menntun, en einnig eru settar
fram vísbendingar um tekjur. Nýskráðir öryrkjar á
þessu ári eru ekki dæmigerðir fyrir þýði öryrkja í
landinu og því takmarkast ályktanir af rannsókninni
við nýskráða öryrkja. í þýði öryrkja er meðalaldur
öryrkja væntanlega hærri en meðalaldur nýskráðra
öryrkja og samsetning að öðru leyti hugsanlega önn-
ur. Þá er ekki hægt að fullyrða að þau um það bil 30%
nýskráðra öryrkja sem ekki tóku þátt í könnuninni
séu eins samsett og þeir öryrkjar sem svör fengust frá.
Fyrirvara verður því að setja um ályktanir gagnvart
þeim hópi, en hluti þess hóps gat ekki svarað listan-
um af heilsufarsástæðum. Því má ætla að félagslegar
aðstæður þeirra geti verið lakari en hinna sem tóku
þátt í könnuninni. Líklegra er því að niðurstöður
rannsóknarinnar vanmeti frávik félagslegra að-
stæðna öryrkja frá aðstæðum þjóðarinnar en hið
gagnstæða.
Þegar rannsóknin fór fram voru forsendur ör-
orkumats læknisfræðilegar, félagslegar og fjárhags-
legar (5,6). Áður hefur verið sýnt fram á að algeng-
ustu heilsufarslegar forsendur örorku á íslandi eru
geðraskanir og stoðkerfisraskanir (5,9). Þessi rann-
sókn sýnir að öryrkjar koma einkum úr hópi þeirra
sem hafa litla menntun og eiga því fyrst og fremst
kost á tiltölulega einhæfum og erfiðum störfum.
Þetta er í góðu samræmi við niðurstöðu breskra rann-
sókna (1,2). Þær hömlur sem öryrkjar búa við koma
hér án efa oft við sögu og takmarka tækifæri og kjör,
en í öðrum tilvikum verða menn öryrkjar vegna þess
að þeir hafa unnið erfiðari og áhættumeiri störfin í
þjóðfélaginu.
Mun minna er um að öryrkjarnir hafi aðeins unnið
heima en gengur og gerist um þjóðina (sjá töflu II),
þrátt fyrir að 63,6% þátttakenda úr hópi öryrkja hafi
verið konur. Hugsanlegt er að rekja megi þetta til
þess að heimavinnandi konur búi síður við langvar-
andi heilsubrest en aðrir. Ekki hefur verið gerð nein
úttekt á heilsufari þessa hóps, en störf þeirra eru þess
eðlis að búast má við að þær séu síður útsettar fyrir
sumum af þeim sjúkdómum og slysum sem oftast
leiða til örorku. Hugsanleg skýring er einnig að
heimavinnandi konur sæki síður um örorkubætur en
aðrir. Loks gæti þessi niðurstaða rannsóknarinnar
endurspeglað tregðu tryggingalækna til að meta
heimavinnandi konum örorku samkvæmt fyrirkomu-
lagi örorkunrats árið 1997. Forsendur matsins voru þá
fremur óskýrar og ómarkvissar og tryggingalæknunr
var falið frjálst mat hvað varðar hina félagslegu þætti
örorkunnar (16). Árið 1999 var forsendum örorku-
matsins breytt, þannig að örorkan er nú einungis
metin á læknisfræðilegum forsendum á grundvelli
sérstaks örorkumatsstaðals. Eftir breytinguna varð
marktæk aukning á meira en 75% örorku hjá konum
984 Læknablaðið 2001/87