Læknablaðið - 15.12.2001, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / MAURASÝKING
Mynd 2. Maurínn
Orninllionyssus bacoli fer
stundum yfir á menn, sýgur
úr þeim bláb og t kjölfariS
myndast kláöabólur.
Misgandar kláöabólur voru
um allan líkama drengsins á
myndinni.
Ljósm.: Karl Skírnisson.
skríður úr eggi er sexfætt. Hún nærist ekki en þrosk-
ast þegar í áttfætta, blóðsjúgandi gyðlu (proto-
nympf). Sú þroskast í sveltandi gyðlustig (deuto-
nympf), forvera fullorðnu blóðþyrstu mauranna. Við
hagstæð skilyrði tekur það maurana einungis 11 til 16
daga að ná kynþroska eftir að eggjunum sem þeir
skriðu úr var verpt (3,4).
Fullorðnir maurar geta lifað í 62-70 daga (3,4).
Þeir verða um 1 mm langir og sjást auðveldlega með
berum augum, sérstaklega á Ijósum feldi eða á ljósu
undirlagi. Maurarnir eru ágætlega hreyfanlegir og
geta flakkað alllangt frá uppvaxtarstað í leit að blóði
(5). Velþekkt er að þeir leggist á fólk þar sem rottur
hafa haldið til (3-5) en ekki geta þeir lifað á mönnum
að staðaldri (2).
Lýsing á útbrotum
Iðulega verða menn varir sársauka þegar maurinn
stingur til blóðs. Fólk sem næmt er fyrir biti maursins
hleypur upp á stungustaðnum og dæmigerð ofnæmis-
eða kláðabóla myndast (5). Séu bitin mörg geta út-
brot orðið veruleg.
Drengurinn sem átti áðurnefndar stökkmýs var
með á að giska 200-300 mismunandi gömul bit og
voru þau dreifð um allan líkamann (mynd 2). Skýr-
ingin á þessum mikla fjölda bita var sú að drengurinn
geymdi stökkmýsnar í búri við höfðagaflinn á rúmi
sínu, þannig að stutt var fyrir maurana að fara í rúmið
til hans. Þá hafði ekki verið skipt um hreiðurefni í
búrinu í um um það bil sex vikur og maurinn því
fengið að fjölga sér þann tíma óáreittur.
Mun minna bar á biti á öðru heimilisfólki, enda
svaf það annars staðar í húsinu. Tók alveg fyrir bit
eftir að stökkmýsnar höfðu verið fjarlægðar, húsa-
kynnin ryksuguð hátt og lágt, föt og rúmföt þvegin og
mauraeitri dreift þar sem borið hafði á óværunni.
Sjúkdómshætta
I tilraunum hefur verið sýnt fram á að O. bacoti getur
hýst jafnt sjúkdómsvaldandi bakteríur (Yersinia
pestis, Rickettsia typlii, R. skari og Coxiella biirnettii)
sem veirur (Eastem Equine encephalitis, St. Louis
encephalilis) og borið milli hýsla. Almennt er þó álit-
ið að hættan á því að þessir sjúkdómsvaldar berist í
menn við raunverulegar aðstæður sé óveruleg (4-6).
Því hljóta líkurnar á því að smitast af ofantöldum
sjúkdómsvöldum, sem ekki eru landlægir hér á landi,
að vera óverulegar.
Viðbrögð við maurasýkingum
Verði gæludýraeigendur þess varir að fá kláðabólur
eftir að hafa meðhöndlað gæludýr, ekki einungis
stökkmýs heldur einnig mýs, rottur, hamstra og jafn-
vel fugla, getur það bent til þess að O. bacoti, eða ein-
hver önnur blóðsjúgandi óværa, sé að htjá gæludýrin
og óværan hafi leitað yfir á eigandann. Áður hefur
komið fram að blóðsjúgandi maurar halda yfirleitt
kyrru fyrir í hreiðri dýranna nema á meðan þeir eru
að næra sig. Þar sem lífsferill mauranna tekur
skemmst 11 daga á að vera hægt að útrýma O. bacoti
með því að hreinsa búr gæludýranna vandlega á 10
daga fresti í nokkur skipti sé þess gætt að henda öllu
hreiðurefni og rusli í lokuðum plastpoka, úða skor-
dýraeitri á alla fleti búrsins og láta við upphaf útrým-
ingaraðgerða meðhöndla dýrin með eitri sem drepur
maura. Leiki grunur á því að maurar hafi borist út
fyrir búrið er rétt að ryksuga herbergið vel og láta
úða mauraeitri þar.
Maurinn hefur fundist áður hér á landi en
líklega dáið út
Fyrir tæpum þremur áratugum varð þess vart að O.
bacoti angraði fólk hér á landi. Sjö tilfelli voru skráð í
Hafnarfirði og eitt í Reykjavík. í öllum tilvikum var
talið að óværan hefði borist frá hreiðrum brúnrotta
(Rattus norvegicus) sem oftast héldu til undir gisnum
gólfum sem maurarnir komust upp í gegnum (7). Svo
virðist sem þessi faraldur hafi gengið yfir því engar
upplýsingar eða vísbendingar bárust næsta aldar-
fjórðunginn að Tilraunastöðinni á Keldum um að O.
bacoti væri að plaga fólk hérlendis. Þessi skoðun er
einnig studd þeirri staðreynd að O. bacoti fannst ekki
við sníkjudýrafræðilegar athuganir á brúnrottum sem
veiddar voru í Reykjavík á árunum 1997 og 1998 (8).
Þá ber þess og að geta að maurinn hefur aldrei fund-
ist á íslenskum haga- og húsamúsum (Apodemus
992 Læknablaðið 2001/87