Læknablaðið - 15.04.2002, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREINAR
Læknar og lyf
Læknar eru nær einráðir um
það hvort lyf eru notuð í
hverju sjúkdómstilviki fyrir
sig og þá hvaða lyf eru not-
uð. Þessu fylgir mikil ábyrgð
gagnvart sjúklingnum sem á
rétt á góðri meðferð og sam-
félaginu sem þarf oft að
greiða hluta kostnaðarins.
Til þess að geta sinnt þessu
hlutverki sem best er mikil-
vægt að læknar hafi mjög greiðan aðgang að vönd-
uðum og hlutlausum upplýsingum um lyf. Slíkar
upplýsingar veita lyfjaframleiðendur því miður
ekki heldur eru þær oft villandi og stundum bein-
línis rangar. Sem dæmi um þetta má nefna að
Lyfjastofnun, en lyfjaauglýsingar heyra undir hana,
bárust um 50 kvartanir vegna lyfjaauglýsinga eða
kynninga á síðasta ári. Flestar þessara kvartana eru
frá samkeppnisaðilum, sumar frá læknum og aðrar
verða til innan Lyfjastofnunar við lestur auglýs-
inga. I langflestum tilvikum leiðir athugun til þess
að gerðar eru athugasemdir við viðkomandi aug-
lýsingu, hún bönnuð eða auglýsanda jafnvel gert að
senda frá sér leiðréttingu. Tekið skal fram að lyfja-
framleiðendur eru mjög misheiðarlegir að þessu
leyti. Upplýsingar frá lyfjaframleiðendum á öðru
formi, til dæmis í fréttabréfum, bæklingum og á
netinu eru ekki betri. I allar þessar auglýsingar og
kynningar er eytt ótrúlega miklum fjármunum og
samkvæmt opinberum tölum er um að ræða um
20% af veltu fyrirtækjanna að meðaltali, en kunn-
ugir segja að ef allt er talið sé þetta hlutfall mun
hærra hjá sumum fyrirtækjum, eða á bilinu 30-
40%. Opinberir aðilar, sem hér á landi eru einkum
Lyfjastofnun og Landlæknisembættið, geta auðvit-
að seint keppt við þetta mikla fjármagn en eru af
veikum mætti að stunda ýmiss konar upplýsinga-
gjöf og leiðbeiningar til lækna.
Annars staðar hér í blaðinu er grein eftir
undirritaðan þar sem sagt er frá stöðu lyfjamála
í Evrópu og Lyfjastofnun Evrópu (EMEA). Á
vefsíðum Lyfjastofnunar, Landlæknisembættis-
ins og Lyfjastofnunar Evrópu eru ýmiss konar
upplýsingar og fræðsla þar sem læknar geta
fengið hlutlausar upplýsingar. Læknar geta
einnig leitað til Lyfjastofnunar ef þá vantar upp-
lýsingar um tiltekin lyf eða annað sem tengist
lyfjanotkun. Á vegum landlæknis hefur á undan-
förnum árum verið unnið að klínískum leiðbein-
ingum sem er að finna á heimasíðu embættisins
og fjalla að mestu um skynsamlega notkun lyfja.
Þarna hefur verið unnið mjög gott starf sem á
vonandi eftir að eflast á komandi árum. Margar
af nágrannaþjóðum okkar eru komnar langt á
þessari braut og má þar til dæmis nefna Dan-
mörku þar sem hálfopinber stofnun hefur starf-
að í nokkur ár sem fæst við gerð leiðbeininga um
skynsamlega lyfjanotkun (Institut for rationel
farmakoterapi). Klínískar leiðbeiningar eru hugs-
aðar læknum til aðstoðar en takmarka jafnframt
að vissu marki möguleika þeirra til að velja lyf.
Þetta gildir einnig um opinberlega viðurkenndar
ábendingar fyrir notkun lyfja sem meðal annars
er að finna í Sérlyfjaskrá; ef læknir notar lyf á
einhvern óviðurkenndan hátt, gerir hann það á
eigin ábyrgð. Hér kemur einnig upp spurningin
um hugsanlega ofnotkun og ranga notkun lyfja.
Það liggur í loftinu að yfirvöld forgangsraði og
er sú þróun reyndar löngu hafin og má nefna
sem dæmi ákvörðun um að hætta greiðsluþátt-
töku tryggingakerfisins í sýklalyfjum og reglur
um hvaða MS-sjúklingar fái greidda meðferð
með interferóni og hverjir ekki. Búast má við að
afskipti yfirvalda af lyfjaávísunum lækna aukist
á næstu árum vegna stöðugt vaxandi fjölda nýrra
og mjög dýrra lyfja. Við lyfjaávísanir verður líka
að taka tillit til hlutdeildar sjúklinga í lyfjakostn-
aði sem er mjög há hér á landi; þessi hlutdeild
hefur vaxið hratt á undanförnum árum og er nú
um 33% fyrir lyf sem tryggingarnar taka þátt í
að greiða og töluvert hærri ef miðað er við öll
lyfseðilsskyld lyf.
Samskipti lækna og lyfjaframleiðenda eru
stundum viðkvæm og lyfjafyrirtækin beita ýms-
um aðferðum til að hafa áhrif á lyfjaávísanir
lækna. Sumar þessara aðferða eru eðlileg aug-
lýsingastarfsemi en aðrar ekki og ættu þekkt
dæmi um það síðara að vera víti til varnaðar.
Eitt nýjasta dæmið um óeðlilega og ólöglega
viðskiptahætti er frá Þýskalandi þar sem verið er
að undirbúa lögsókn gegn 1600 sjúkrahúslækn-
um fyrir að hafa þegið mútur frá ónefndum
lyfjarisa gegn því að ávísa vissum lyfjum. Mút-
urnar voru ferðalög og tölvubúnaður og fékk
hver læknir gjafir að verðmæti allt að 2 millj-
ónum íslenskra króna. Einnig er unnið að því að
lögsækja þá 380 sölumenn fyrirtækisins í Þýska-
landi sem stóðu fyrir mútugjöfunum. Verið er að
rannsaka mál 500 þýskra lækna til viðbótar og
svipuð hneykslismál eru í uppsiglingu í fleiri
Evrópulöndum. Þessi dæmi ættu að vera lyfja-
framleiðendum og læknum til umhugsunar.
Magnús
Jóhannsson
Höfundur er prófessor, forstöðumaöur Rannsóknastofu í
lyfja- og eiturefnafræði og yfirlæknir hjá Lyfjastofnun.
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær gcrðir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins, Hlíða-
smára 8, 201 Kópavogi.
Annað án nafna höfunda,
stofnana og án þakka sé
um þær að ræða. Greininni
fylgi yfirlýsing þess efnis
að allir höfundar séu
samþykkir lokaformi
greinar og þeir afsali sér
birtingarrétti til blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu f
eftirtalinni röð:
• Titilsíða: höfundar,
stofnanir, lykilorð á ensku
og íslensku
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Tötlur og myndir skulu vera
á ensku eða íslensku, að
vali höfunda.
Tölv'uunnar niyndir og gröf
komi á rafrænu formi
ásamt útprenti. Tölvugögn
(data) að baki gröfum fylgi
með, ekki er hægt að nýta
myndir úr PowerPoint eða
af netinu.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með útprenti.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrestur efnis í næsta
blað er 20. undanfarandi
mánaðar nema annað sé
tekið fram.
Læknablaðið 2002/88 275