Læknablaðið - 15.05.2002, Blaðsíða 11

RITST JÚRIUARGREIIUAR
Heilahimnubólga af völdum baktería
hjá börnum
í þessu tölublaði Læknablaðsins er birt yfirgripsmikil
og fróðleg grein um heilahimnubólgu af völdum
baktería hjá börnum á Islandi sem nær yfir næstum
þrjá áratugi (1). A þessu tímabili var alvarlegasta
ógnin við heilsu barna sjúkdómur af völdum N
meningitidis sem er frábrugðin öðrum bakteríum
sem valda heilahimnubólgu vegna hæfni sinnar til að
valda stað- og farsóttum, einkum meðal bama og
unglinga. Á árunum 1975-1977 gekk yfir landið far-
aldur af völdum N. meningitidis af gerð B með 79
skráðum tilfellum. Allar götur síðan hefur meningó-
kokkasjúkdómur verið landlægur á íslandi í hástað-
sótt (high-endemic). Síðustu árin hefur meningó-
kokkasjúkdómur af gerð C verið að sækja í sig veðrið
og er um þessar mundir algengasta heilahimnubólga
á Islandi. Samkvæmt farsóttaskrá hefur árlegt ný-
gengi meningókokkasjúkdóms verið á bilinu 3-
11/100.000 íbúa á undanförnum tveimur áratugum.
Nýgengið hér á landi, líkt og á írlandi og Bretlandi,
hefur verið mun hærra en víða á meginlandi Evrópu.
Dánarhlutfall á íslandi hefur verið 8,9% á tímabilinu.
Aldurstengt nýgengi meningókokkasjúkdóms af völd-
um gerðar C á árunum 1983-2000 var hæst hjá börn-
um eins til fjögurra ára (10/100.000) og 15-19 ára
(7/100.000). Sjúkdómurinn er afar sjaldgæfur hér á
landi hjá börnum undir sex mánaða aldri. Dánarhlut-
fallið var 9,9%, eða nokku hærra en af völdum N.
meningitidis af gerð B. Hæst var dánarhlutfall hjá
börnum undir fimm ára aldri (13,9%) og ungu fólki á
aldrinum 15-19 ára (13,8%).
Stórt framfaraspor var stigið þegar tókst að búa til
tengd (polysaccharide-protein conjugated) bóluefni
gegn Haemophilus influenzae af gerð B en sú bakt-
ería var áður ein algengasta orsök heilahimnubólgu
og blóðsýkingar barna undir sex ára aldri. Slík tengd
bóluefni geta vakið skamm- og langtíma ónæmis-
svörun. Eins og höfundar greinarinnar benda rétti-
lega á hefur sá sjúkdómur horfið eftir að bólusetn-
ingar hófust með þessu bóluefni árið 1989. Þá hefur
tekist búa til tengd bóluefni gegn pneumókokkum.
Veita þau einnig börnum góða vörn gegn þeim hjúp-
gerðum pneumókokka sem bólusett er gegn.
Virk fjölsykrungabóluefni hafa lengst af einungis
verið til gegn sjúkdómi af völdum N. meningitidis af
gerðum A, C, Y og W135. Virkni fjölsykrungabólu-
efnis gegn gerð C hefur reynst góð hjá börnum eldri
en tveggja ára og fullorðnum (2). Okostir fjölsykr-
ungabóluefnanna eru þeir að þau gagnast ekki þeim
sem eru yngri en tveggja ára (3) og verndin endist hjá
öðrum trúlega aðeins í þrjú til fimm ár (4). Pað er
ástæðan fyrir því að fjölsykrungabóluefni hafa ekki
verið notuð í almennri barnabólusetningu hér á
landi. Hins vegar hefur slíkt fjölsykrungabóluefni
verið notað til að koma í veg fyrir faraldra og var það
síðast gert árið 1997 þegar þrjú tilfelli af meningó-
kokkasjúkdómi af gerð C greindust með stuttu milli-
bili á Sauðárkróki. I kjölfarið voru allir íbúar á bæjar-
ins á aldrinum 2-18 ára bólusettir. Faraldur kom ekki
upp. Nú hefur tekist að framleiða tengd bóluefni
gegn einni gerð meningókokkasjúkdóms, það er af
völdum N. meningitidis af gerð C. Mun erfiðara hefur
reynst að framleiða bóluefni gegn gerð B og hafa víð-
tækar rannsóknir farið fram, meðal annars hér á
landi, á ónæmissvörun þeirra bóluefna sem hafa ver-
ið á markaði (5).
Bretar hófu almennar bólusetningar með tengdu
bóluefni gegn N. meningitidis af gerð C í árslok 1999.
Var ákveðið að bólusetja börn yngri en fjögurra mán-
aða með þremur skömmtum sem gefnir væru við
tveggja, þriggja og fjögurra mánaða aldur. Börn sem
voru á aldrinum 4-12 mánaða fengu tvo skammta en
börn sem voru eldri en 12 mánaða fengu einn skammt.
Árangur þessara bólusetninga hefur verið mjög góð-
ur. Fyrstu sex mánuðina fækkaði meningókokkasjúk-
dómi af gerð C um 90% meðal barna undir eins árs
aldri og 15-17 ára unglinga en þau voru fyrst að fá
bóluefnið (6).
Islendingar hafa nú ákveðið að fylgja fordæmi
Breta. Reikna má með að almennar bólusetningar
gegn meningókokkasjúkdómi af gerð C hefjist síðar á
þessu ári og verði látnar falla að núverandi skipulagi
barnabólusetninga hér á landi. Mikil vinna er þó
framundan við að ná til allra barna til 18 ára aldurs
svo að góður árangur náist sem fyrst. Mikilvægt er að
hafa í huga að þótt það takist að bægja meningó-
kokkasjúkdómi af gerð C frá íslensku samfélagi mun
sjúkdómurinn ekki hverfa með öllu því enn er ekki til
nægilega virkt bóluefni gegn meningókokkasjúk-
dómi af gerð B. Því þurfa læknar eftir sem áður að
þekkja einkenni sjúkdómsins og bregðast skjótt við
honum. Tilkynningar um þennan smitsjúkdóm. eins
og aðra tilkynningaskylda sjúkdóma, þurfa að vera
skilvirkar. Jafnframt er brýnt að bólusetningar séu
skráðar og tilkynntar en unnið er að því að hanna
slíkt skráningar- og tilkynningaferli.
Höfundar áðurnefndrar greinar telja að heilbrigð-
isyfirvöld þurfi að íhuga vandlega hvort ekki sé tíma-
bært að hefja almenna bólusetningu gegn heila-
Haraldur
Briem
Höfundur er sóttvarnalæknir.
Læknablaðið 2002/88 387