Læknablaðið - 15.05.2002, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / HEILAHIMNUBÓLGA
tveimur hópum. Tíu börn greindust með Hib sýkingu
(17,5% allra heymarmældra með Hib sýkingu,
p=0,35), fimm með S. pneumoniae (31% allra heyrn-
armældra með S. pneumoniae, p=0,03) og fimm með
N. meningitidis (7% allra heyrnarmældra með N.
nieningitidis; p=0,04). Hjá þremur börnunum fannst
engin baktería. Atján (78%) börn með skyntaugar-
heyrnartap voru innlögð >24 klukkustundum frá
upphafi veikinda en fimm (22%) <24 klukkustund-
um (p=0,02). Átta börn með skyntaugarheyrnartap
fengu stera við innlögn. Ekki reyndist marktækur
munur á því hvort börn með skyntaugarheyrnartap
höfðu fengið stera eða ekki (p=l,0).
Umræöa
Að mati Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar fá á
ári hverju í heiminum fleiri en 400.000 börn undir
fimm ára aldri heilahimnubólgu af völdum baktería
og af þeim deyja um 20% (13).
Nýgengi sjúkdómsins er hins vegar mjög mismun-
andi milli landa sem skýra má að stórum hluta af mis-
munandi skráningarkerfi og vanskráningu í mörgum
löndum (14). í okkar rannsókn var nýgengið
29/100.000/ár fyrri hluta tímabilsins en lækkaði í
12/100.000/ár eftir tilkomu Hib bólusetningarinnar.
Nýgengi sjúkdómsins er þó að öllum líkindum hærra
á landinu öllu þar sem börn með heilahimnubólgu
eru stundum lögð inn á önnur sjúkrahús en okkar
rannsókn nær til og niðurstöður mænuvökvaræktana
frá sýklafræðideildum á tíu ára tímabili bornar saman
við niðurstöður rannsóknarinnar bentu til um 10%
vangreiningar í sjúkraskrám. Heilahimnubólga á ís-
landi er algengari meðal barna en fullorðinna því ný-
leg íslensk rannsókn á heilahimnubólgu hjá einstak-
lingum >16 ára leiddi í ljós nýgengi 3,8/100.000/ár
(10). Meðalaldri og aldursdreifingu barna í okkar
rannsókn svipar mjög til þess sem birt hefur verið í
erlendum rannsóknum (14). Athyglisvert er að eftir
að bólusetning gegn Hib hófst hefur meðalaldur
barna með heilahimnubólgu hækkað marktækt úr
tæpum tveimur árum í tæp þrjú ár. Þetta hefur einnig
komið í ljós í öðrum rannsóknum (14,15) og skýrist
af því að sýkingar af völdum Hib sem algengastar
voru hjá yngstu bömunum hafa verið upprættar.
Einnig kom í ljós að meðalaldur barna með heila-
himnubólgu af völdum N. meningitidis hækkaði
marktækt eftir 1989. Ástæður þessa eru ekki ljósar en
benda til að heilahimnubólga sé að verða vandamál
eldri barna en áður var.
Orsakir alvarlegrar heilahimnubólgu hjá börnum
eldri en eins mánaðar hafa löngum verið taldar N.
meningitidis, Hib og S. pnettmoniae. Á fyrri hluta
rannsóknartímabilsins voru N. meningitidis og Hib
langalgengastar en eftir að bólusetning gegn Hib
hófst árið 1989 hafa sýkingar af völdum þessarar
bakteríu hins vegar horfið.
Greiningin var oftast fengin með ræktun bakterí-
unnar í mænuvökva (74%) og er það í samræmi við
rannsóknir á eldri einstaklingum með heilahimnu-
bólgu hér á landi (10). Meirihluti þeirra sem voru
með neikvæðar ræktanir reyndust hins vegar hafa
fengið sýklalyf fyrir komu. Gramslitun og Latex
kekkjunarpróf á mænuvökva ásamt blóðræktun gaf
hins vegar greininguna hjá um þriðjungi þeirra sem
voru með neikvæðar mænuvökvaræktanir.
N. meningitidis er í dag algengasta bakterían
(>80%) sem veldur heilahimnubólgu hjá börnum
eldri en eins mánaðar. Hún kemur oftar fyrir hjá eldri
börnum sem gæti verið vegna þess að tíðni bera eykst
með aldri (16). Undirflokkun N. meningitidis hófst
hér á landi árið 1976 (9). Algengasta hjúpgerðin í
okkar rannsókn reyndist vera B (55%) en hjúpgerð
C (19%) varð fyrst algeng eftir 1982. Ekki reyndist
munur á afdrifum sjúklinga í okkar rannsókn eftir
hjúpgerðum bakteríunnar. Fjölsykru bóluefni gegn
N. meningitidis (hjúpgerð A, C, Y og W135) hafa ver-
ið á markaði um nokkurt skeið en þetta bóluefni eins
og önnur fjölsykru bóluefni er lítt ónæmisvekjandi
hjá börnum yngri en tveggja ára (17). Þar sem meðal-
aldur barna með heilahimnubólgu af völdum N.
meningitidis í okkar rannsókn hækkaði marktækt á
seinni hluta rannsóknartímans uppí tæplega þrjú ár
þá gæti þetta bóluefni hugsanlega verið gagnlegt í
baráttunni gegn sýkingum af völdum N. meningitidis
hér á landi (18). Frábær árangur hér á landi sem er-
lendis af bólusetningu með prótíntengdu Hib bólu-
efni (5) gefur hins vegar vonir um að nýtt prótín tengt
fjölsykru bóluefni gegn hjúpgerð C muni reynast
áhrifaríkt í baráttunni gegn sýkingum af völdum þess-
arar hjúpgerðar (19). Hins vegar gengur erfiðlega að
framleiða virkt bóluefni gegn hjúpgerð B (20,21).
Aðdragandi heilahimnubólgu af völdum baktería
getur verið með tvennum hætti. Annars vegar getur
verið um að ræða nokkurra daga sjúkrasögu með hita
og ósérhæfðum einkennum sem benda til vírussýk-
ingar og hins vegar getur sjúkdómurinn komið mjög
brátt og einkenni orðið alvarleg á nokkrum klukku-
stundum (1, 12, 22). Rannsóknir á blóði og mænu-
vökva eru því oftast nauðsynlegar til að staðfesta
greininguna. Talning hvítra blóðkorna í blóði og
deilitalning í okkar rannsókn gaf ekki áreiðanlegar
upplýsingar um alvarleika sýkingarinnar nema hjá
um átta af hundraði barna sem voru með lækkun á
hvítum blóðkornum. Sökk og CRP reyndist hins
vegar verulega hækkað í flestum tilvikum nema ef
einkenni fyrir innlögn höfðu staðið skemur en 24
klukkustundir. Rannsókn á mænuvökva reyndist
hins vegar áreiðanleg til að segja fyrir um heila-
himnubólgu. Flest börnin voru með verulega aukn-
ingu á fjölda hvítra blóðkorna í mænuvökva en ein-
ungis níu af hundraði voru með eðlilegan fjölda. Hjá
öllum þeirra ræktaðist hins vegar bakteria í mænu-
vökvanum og var um að ræða N. meningitidis í 81%
Læknablaðið 2002/88 395