Læknablaðið - 15.11.2004, Side 20

FRÆÐIGREINAR / ÞROSKI FIMM ARA FYRIRBURA
motorisk Utvecklingsstatus l-7ár (FU) sýndu mun á
öllum þáttum (p<0,001) og var um það bil árs mun-
ur á frammistöðu hópanna tveggja, samanburðar-
börnunum í hag. Niðurstöður úr svörum foreldra við
spurningalistanum Child Behavior Checklist (CBCL)
sýndu mun á milli hópanna á þremur þáttum af átta,
fyrirburum í óhag (p<0,001).
Ályktun: Proskamælingar við fimm ára aldur gefa til
kynna að fjórðungur lítilla fyrirbura nær sama árangri
og jafnaldra samanburðarbörn. I heildina er frammi-
staða lítilla fyrirbura í þessari rannsókn þó marktækt
slakari hvað varðar vitsmunaþroska og skynhreyfi-
þroska. Samkvæmt þeim þroskaprófum sem not-
uð voru birtist þroskavandi fyrirburanna einkum í
flóknari skynúrvinnslu, samhæfingu og skipulagn-
ingu athafna. Hegðunarfrávik náðu ekki klínískum
mörkum þótt munur væri á milli hópanna á einstaka
þáttum. Meirihluti lítilla fyrirbura glímir við umtals-
verð þroskafrávik og því er mikilvægt að tryggja þeim
snemmtæka íhlutun á leikskólaárum og sérstakan
stuðning og kennslu í grunnskóla til þess að draga úr
langtímaáhrifum þroskavanda þeirra.
Inngangur
Fleiri litlir fyrirburar sem vega minna en lOOOg við
fæðingu (Extremely Low Birthweight, ELBW) lifa
eftir að notkun lungnablöðruseytis varð almenn hér
á landi (1). Rannsóknin „Fyrirburar - langtímaeftirlit
með heilsu og þroska“ fór fram á árunum 1996-2001
og sýna niðurstöður hennar að börnum með fötlun
hefur ekki fjölgað hlutfallslega. Hins vegar glímir
allstór hluti íslensku fyrirburanna við langvinnan
heilsubrest og þroskavanda (2). Af fjölda erlendra
rannsóknaniðurstaðna er einnig ljóst að verulegur
hluti lítilla fyrirbura er með frávik í þroska og hegðun
(3-9).
Rannsóknaniðurstöður eru misvísandi um það
hvort samband sé á milli kyns lítilla fyrirbura ann-
ars vegar og hins vegar lifunar, heilsufars og þroska.
Eldri rannsóknir sýndu betri lifun telpna (10-12) en
landfræðilega afmarkaðar rannsóknir frá tíunda ára-
tugnum sýna lítinn kynjamun (9, 13, 14). Nokkrar
rannsóknir hafa sýnt mun á þroska lítilla fyrirbura
eftir kyni, drengjum í óhag (15,16) en aðrar ekki (8,
13,14,17). Hlutfall stúlkna í íslensku fyrirburarann-
sókninni var afar hátt, eða 77% (1, 2), og sker sig úr
öðrum landfræðilega afmörkuðum rannsóknum frá
tíunda áratugnum (9,13,14).
Samband er á milli lágrar fæðingarþyngdar
(<2500g) og slakari frammistöðu á prófum sem mæla
vitsmunaþroska (16,18) og er frammistaða lítilla fyr-
irbura í heildina slakari heldur en hjá börnum sem
fæðast ívið þyngri (1000-1500g) eða fullburða (18-22).
Líkur á því að börn með fæðingarþyngd <750g hafi
greindartölu <70 á skólaaldri eru mun meiri en fyrir
börn með fæðingarþyngd 750-1499g og allt að tífald-
ast ef miðað er við fullburða jafnaldra (3).
Próf sem mæla vitsmunaþroska eru mikilvæg til að
fylgjast með þroskaframvindu fyrirbura. Hins vegar
duga slík próf ekki ein og sér til að kortleggja þroska
í rannsóknum af þessu tagi (3, 19). Rannsóknir með
víðu sjónarhorni hafa leitt í ljós margs konar frávik í
þroska, hegðun og líðan sem hafa áhrif á námsfærni,
samskipti og lífsgæði (5, 6, 19, 21-23). Niðurstöður
málþroskamælinga hjá fyrirburum fyrir grunnskóla-
aldur sýna frammistöðu í lægra meðallagi miðað við
jafnaldra (4) og einkenni athyglisbrests með eða án
ofvirkni eru algeng (6, 24). Rannsóknir hafa einnig
leitt í ljós frávik í skynjun, hreyfingum og skynúr-
vinnslu (5, 25-27). Fáar rannsóknir fjalla um skyn- og
hreyfiþroska hjá litlum fyrirburum á leikskólaaldri og
iðulega er miðað við <1500g fæðingarþyngd eða 32
vikna meðgöngulengd (26-29). Leitt hefur verið að
því líkum að frávik í fínhreyfiþroska hafi meiri áhrif á
samhæfingu sjónar og handa en frávik í sjónúrvinnslu,
og að skert hreyfi- og stöðuskyn torveldi markvissa
stjórnun handahreyfinga (26, 28). Einnig hefur ver-
ið staðfestur vandi í hreyfingum og samhæfingu hjá
fyrirburum (<1500g) á grunnskólaaldri þrátt fyrir að
skynhreyfiþroski þeirra hafi virst eðlilegur við þriggja
ára aldur (29).
Þessihlutirannsóknarinnar„Fyrirburar-langtíma-
eftirlit með heilsu og þroska" fjallar um niðurstöður
mælinga á vitsmunaþroska, málþroska og skynhreyfi-
þroska auk mats foreldra á hegðun.
Aðferðir
Þátttakendur voru allir litlir fyrirburar, 27 stúlkur og
átta drengir, sem fæddust á árunum 1991-95 á Islandi
og voru á lífi við fimm ára aldur. Einnig komu til
skoðunar 55 jafnaldra samanburðarbörn sem voru
fædd eftir fulla meðgöngu sama dag og fyrirburi, af
sama kyni, fullburða og með Apgar einkunn >7 við
eina og fimm mínútur. Samanburðarbörnin voru
að mati foreldra sinna talin hraust, höfðu þroskast
eðlilega og höfðu íslensku að móðurmáli. Öll börnin
komu til skoðunar á aldrinum 5 ára og 3 mánaða til
5 ára og 8 mánaða og gengust undir þroskamæling-
ar hjá þverfaglegu teymi sérfræðinga. Hver athugun
tók tvo daga. Börnin komu eftir hádegi fyrri daginn
til barnalæknis, talmeinafræðings og augnlæknis á
göngudeild Landspítala. Seinni daginn komu þau
fyrir hádegi á Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins til
sálfræðings og iðjuþjálfa og eftir hádegi til skoðun-
ar á Heyrnar- og talmeinastöð íslands. Sálfræðingur
mældi vitsmunaþroska (30), talmeinafræðingur mál-
þroska (31) og iðjuþjálfi skynhreyfiþroska (32, 33).
Foreldrar svöruðu Spurningalista um atferli barna
(34, 35). Prófaldur var valinn rúmlega fimm ár til að
hægt væri að nota saman mismunandi þroskapróf og
748 Læknablaðið 2004/90