Læknablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 75

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 171
Near syncope
í síðasta pistli kom fram að íðorðasafn lækna tilgrein-
ir íslensku þýðingarnar yfirlið, ómegin, aðsvif og
öngvit fyrir fræðiheitið syncope. Á ensku er fyrirbærið
einnig nefnt faint, en það þýðir Ensk-íslensk orðabók
Arnar og Örlygs með íslensku orðunum aðsvifi yfirlið,
ómegin, óvit. Mörg skemmtileg dæmi um notkun
þessara orða má finna í ritmálsskrá Orðabókar
Háskólans: „Oft fá þeir aðsvifi sem liggja í kofanum
og líður jafnvel yfir þá.“ „Pað heitir öngvit eða aðsvifi
þegar maður missir snögglega mátt sinn og að nokkru
eða öllu leyti meðvitundveikindi þegar hreyfing
og tilfinning hœtta: ómegin.“ „Aðsvif merkir stundum,
og sérílagi sama og aungvit eður ómegin.“ mamma
[...] féll í ómegin, en Tobba í yfirlið.“ Þessi og fleiri
dæmi gefa undirrituðum tilefni til að álykta að
orðin yfirlið, öngvit og óvit séu réttilega notuð um
líkamlegt ástand sem einkennist af meðvitundarleysi,
en að orðin aðsvif og ómegin séu betur notuð um
ástand sem einkennist af kraftleysi eða máttleysi án
fullkomins meðvitundarleysis.
Þar með er kominn fram stuðningur við tillögu
Magnúsar Karls um að þýða heitið syncope með
íslenska orðinu yfirlið og heitið near-syncope með
íslenska orðinu aðsvif. Önnur en síðri heiti, sem rak
á fjörurnar, eru aðsvifakast og yfirliðakennd. Gaman
væri að heyra af skoðunum annarra lækna á þessu.
Blóðgjöf
Alma Möller, svæfingarlæknir, sendi tölvupóst og
sagðist vera að „vandræðast" með heitið transfusion.
íðorðasafn lækna gefur einungis upp þýðinguna blóð-
gjöf og Ölmu hafði komið í huga að það orð ætti bet-
ur við um þá athöfn að gefa blóð í blóðbanka.
í íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar
Hannessonar frá 1954 eru tilgreind heitin blóðgjöf,
blóðfærsla og blóðveita, en væntanlega hafa þau síð-
arnefndu ekki náð neinni útbreiðslu. Latneska for-
skeytið trans- merkir gegnum, yfir eða hinum megin.
Síðari hlutinn er sagður dreginn af latnesku sögninni
fundere, sem táknar að hella, útheila eða láta streyma.
Upphaflega merkingin var því sú að hella vökva úr
einu íláti í annað. Nafnorðið transfusion var síðan
tekið upp sem sértækt heiti í læknisfræði, um það að
gefa einum einstaklingi blóð úr öðrum. Undirritaður
þykist reyndar muna það rétt að sumir af kennurun-
um í læknadeild Háskóla íslands fyrir 40 árum hafi
Iagt á það ríka áherslu að blóðgjöf væri hemotrans-
fusion. í gömlum læknisfræðiorðabókum má einnig
finna heitin direct transfusion, sem á við þegar blóð er
látið renna um slöngu beint frá blóðgjafa til blóðþega,
og indirect transfusion, sem á við þegar blóðið er fyrst
tekið í sérstakt ílát og meðhöndlað á viðeigandi hátt,
áður en það er gefið öðrum.
Undirritaður svaraði Ölmu að bragði á þann veg að
blóðgjöf væri hið hefðbundna íslenska heiti fyrir hemo-
transfusion, og að litlu skipti þó það væri einnig notað
um það sem á nútíma ensku nefnist blood donation.
Sýklasótt
Alma spurði einnig um heitið sepsis, en það er notað
um sjúklegt ástand sem stafar af almennum viðbrögð-
um sjúklings við sýkingu. Hún sagði að sér líkaði ekki
íslenska þýðingin blóðeitrun. íðorðasafn lækna birt-
ir heitið graftarsótt. Undirritaður minnti á að hann
hefði tekið þetta og skyld heiti til ítarlegrar umfjöl-
lunar í íðorðapistlum 62-64 (Læknablaðið 2001; 81:
186, 256, 355) og þar lagt til að sepsis nefndist sýkla-
sótt á íslensku.
Endurflæðiáverki
Gísli Sigurðsson, prófessor, greip undirritaðan á
förnum vegi til umræðu um heitið reperfusion in-
jury. Það mun vera svo að blóðflæði um vef, sem
orðið hefur fyrir blóðþurrð af völdum sjúkdóms eða
læknisaðgerðar, getur valdið frumuskemmdum. Heiti
á þessu fyrirbæri finnst ekki í íðorðasafninu, en per-
fusion er gegnflæði og injury er tilgreint sem sködd-
un eða meiðsl, og gjarnan nefnt skemmd eða áverki í
daglegu tali lækna. Undirritaður setti því saman heit-
ið endurflæðiáverki. Gaman væri að heyra álit þeirra
lækna sem við það vandamál fást.
Margliða - fjölliða
Páll Torfi Önundarson, blóðsjúkdómalæknir, óskaði
eftir íslensku heiti á fyrirbærið multimer, en það er
efnasamband þar sem hver sameind er gerð úr mörg-
um smærri einingum (monomers), sem allar eru eins.
Undirritaður lagði til að multimer nefndist margliða
til samræmis við polymer, sem fengið hefur íslenska
heitið fjölliða. Gert er þá ráð fyrir að multimer sé
annað en polymer og að slíkrar aðgreiningar sé þörf.
íðorðsafn lækna á netinu
íðorðasafn lækna hefur um talsvert skeið verið að-
gengilegt á netinu. Það er eitt af mörgum íðorðasöfn-
um sem hýst eru hjá íslenskri málstöð www.ismal.
hi.is Engu að síður virðist mörgum læknum ekki
kunnugt um þessa leið til að fletta upp í safninu.
Nýlega var því settur upp sérstakur tengill fyrir
íðorðasafn lækna á vefsíðu Læknablaðsins www.
laeknabladid.is/tenglar Tengil þennan má finna undir
fyrirsögninni: Bókasöfn/Bóksala/Uppflettiskrár. Um
leið má minna á að pistlasafn undirritaðs, íðorðapistl-
ar Læknablaðsins 1-130, sem gefið var út árið 2001, er
einnig finnanlegt á vefsíðu Læknablaðsins og kemur í
ljós undir fyrirsögninni Fylgirit.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2004/90 803