Læknablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / ÞROSKI FIMM ÁRA FYRIRBURA
stöðuskyni, samhæfingu og skipulagningu hreyfinga
(70-72).
Meðaltals T-skor fyrirbura og samanburðarhóps
reyndist langt frá því að vera marktækt samkvæmt
skilgreiningu CBCL spurningalistans. d-gildi Cohens
sem reiknað var út frá meðalheildarskori beggja hópa
gaf hins vegar til kynna klínískt marktækan mun á
milli hópanna. í rannsókn á geðheilsu íslenskra barna
var meðalheildarskor fimm ára barna á CBCL 17,0
(41) sem er nokkru lægra en meðalheildarskor fyrir-
buranna. Svör foreldra íslensku fyrirburanna endur-
spegla því áhyggjur varðandi atferli barnanna og erf-
iðleika þeirra við þátttöku í leik og starfi.
Ekki er nægjanlegt að meta eingöngu vitsmuna-
þroska hjá fyrirburum á leikskólaaldri þar sem þá fást
ekki upplýsingar um frávik á öðrum þroskaþáttum
sem mikilvægt er að sinna og hafa forspárgildi fyrir
nám og aðlögun á grunnskólaaldri (3). Fyrri niður-
stöður íslensku fyrirburarannsóknarinnar sýndu skýr
merki um tíðari þroskafrávik hjá litlum fyrirburum
þó ekki væri hlutfallsleg aukning á fötlun (1, 2). Nið-
urstöður þroskamælinga staðfesta þetta frekar og eru
í öllum aðalatriðum í samræmi við niðurstöður ann-
arra. Pessar fyrirburarannsóknir sýna aukna tíðni
þroskafrávika sem teljast ekki til fötlunar, en geta
engu að síður haft veruleg áhrif á líf og líðan barn-
anna (3,19, 73).
Helstu veikleikar rannsóknarinnar fólust í fá-
mennum fyrirburahópi með óvenjulegu kynjahlut-
falli, að ekki var beitt slembiúrtaki við val á saman-
burðarbörnum og að tvö af þremur þroskaprófum
voru ekki stöðluð hér á landi þegar rannsóknin fór
fram. Margir fyrirburar báru merki veikinda eða fötl-
unar við skoðun sem aðgreindu þá frá samanburðar-
börnum og þekktu sérfræðingarnir stundum börnin
frá fyrri athugunum. Pví var ekki gerlegt að halda því
leyndu fyrir prófendum hvaða börn væru fyrirburar.
Kynjahlutfall í fyrirburahópi var óvenjulegt miðað
við aðrar landfræðilega afmarkaðar rannsóknir frá
sama tíma (9,13,14). Við þroskamælingar reyndist þó
ekki munur á frammistöðu stúlkna og drengja og því
er ólíklegt að kynjahlutfallið skipti máli í samanburði
við aðrar rannsóknir. Við val á samanburðarbörnum
hefði getað valist hópur barna með meiri styrkleika
en í slembiúrtaki. En með því að leggja sömu próf
fyrir samanburðarbörn og fyrirbura var mögulegt að
skoða styrkleika og veikleika í þroskamynstri fyrir-
buranna miðað við fullburða jafnaldra og bera saman
við rannsóknir annarra. Þroskamælingar sem gerðar
eru við fimm ára aldur hafa betra forspárgildi en mæl-
ingar á yngri börnum (42). Athugun við fimm ára ald-
ur er einnig heppileg vegna væntanlegrar skólagöngu
ári síðar.
Röskun og skerðing á tilteknum þroskasviðum
getur haft áhrif á vellíðan barna og þátttöku þeirra
í daglegum viðfangsefnum, við leik, eigin umsjá og
nám. Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að litl-
ir fyrirburar standa höllum fæti miðað við jafnaldra
sína. Jafnframt benda erlendar rannsóknir til þess að
þeir glími við aukinn vanda með vaxandi aldri, eink-
um varðandi nám og félagslega aðlögun. Pað kann
að bitna á möguleikum þeirra í samskiptum við jafn-
aldra og þátttöku í samfélaginu. Heilsuvandi lítilla
fyrirbura veldur því að umönnun og uppeldi þeirra er
fyrirhafnarsamt og eykur álag á foreldra (73). Proska-
vandi þeirra kallar á aukna þjónustu samfélagsins eins
og snemmtæka íhlutun sem felur í sér þjálfun, sér-
kennslu og stuðning við börnin og fjölskyldur þeirra.
Erfiðleikar lítilla fyrirbura kunna að vera vanmetnir
og tilhneiging til þess að líta á börnin sem lítil krafta-
verk þar sem þau lifðu af alvarleg veikindi.
Niðurstöður íslensku fyrirburarannsóknarinnar
gefa tilefni tilþess að fylgst verði með þroskaframvindu,
aðlögun og hegðun lítilla fyrirbura markvissar og
lengur en nú er gert. í því sambandi þarf að beina
athyglinni að mismunandi áherslum í þroskamælingum
eftir aldri barnanna. Frekari rannsókna er þörf. Pað
þarf að kanna hvernig þroski breytist með tímanum
og hvaða afleiðingar þroskafrávik hafa síðar meir.
Skoða þarf nánar samsetningu þessa hóps með tilliti
til sjúkdóma á nýburaskeiði og afleiðinga þeirra fyrir
þroska og atferli. Síðast en ekki síst þarf að greina þá
þætti sem eru líklegir til að afstýra áföllum og hafa
uppbyggileg áhrif á þroska, hegðun og líðan barn-
anna.
Þakkir
Börnum og foreldrum er þakkað fyrir þátttöku í
rannsókninni. Jónas G. Halldórsson sálfræðingur fær
sérstakar þakkir fyrir vinnu við rannsóknina og Örn
Ólafsson tölfræðingur fyrir aðstoð við tölfræðilega
útreikninga. Pakkir eru einnig færðar Guðmundi Arn-
kelssyni dósent við Háskóla Islands fyrir aðstoð og
ábendingar, Guðrúnu Garðarsdóttur Fæðingarskrán-
ingu, Reyni Tómasi Geirssyni prófessor Kvennadeild
Landspítala, Hildigunni Friðjónsdóttur, hjúkrunar-
deildarstjóra á Göngudeild Landspítala, Skúla Guð-
mundssyni, skrifstofustjóra Hagstofu Islands fyrir að-
stoð við að finna samanburðarbörn. Einnig fá þakkir
Ásgeir Haraldsson prófessor Barnaspítala Hringsins,
Stefán J. Hreiðarsson forstöðumaður Greiningar- og
ráðgjafarstöðvar ríkisins og Karl Steinar Guðnason
forstjóri Tryggingastofnunar ríkisins. Rannsóknin
var styrkt af Vísindasjóði Rannsóknaráðs íslands og
Verðlaunasjóði Óskars Þórðarsonar.
Heimildir
1. Georgsdóttir I, Dagbjartsson A. Litlir fyrirburar á fslandi. Lífs-
líkur og fötlun. Læknablaðið 2003; 89: 299-302.
2. Georgsdóttir I, Sæntundsen E, Símonardóttir I, Halldórsson JG,
Egilson SP, Leósdóttir Þ, et al. Litlir fyrirburar á Íslandi. Heilsu-
far og þroski. Læknablaðið 2003; 89:575-81.
752
Læknablaðið 2004/90
i