Læknablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 42

FRÆÐIGREINAR / HEILABILUN ALDRAÐRA
Tafla VI. Lifun eftir fyrsta mat í hjúkrunarþörf.
Karlar Fjöldi Eitt ár Tvö ár Þrjú ár
Engin heilabilun 192 62% 49% 33%
Vasg heilabilun 167 75% 57% 35%
Þó nokkur heilabilun 248 62% 43% 29%
Mikil heilabilun 149 66% 41% 25%
Afar mikil heilabilun 38 50% 34% 18%
Konur
Engin heiiabilun 339 71% 58% 44%
Væg heilabilun 296 73% 53% 42%
Þó nokkur heilabilun 438 80% 66% 51%
Mikil heilabilun 262 80% 66% 47%
Afar mikil heilabilun 64 78% 56% 45%
Tölurnar gefa til kynna hversu hátt hlutfall aldraöra var á lífi eftir eitt, tvö og þrjú ár
Tafla VII. Spáþættir lifunar hjá körlum skoðaöir eftir stigi heilabilunar.
Heilabilun Fjöldi Áhættu- stuðull* Vikmörk p-gildi
Engin 192 Líkamlegt heilsufar 1,088 1,033 -1,146 < 0,001
192 Stjórn á þvaglátum og hægðum 1,061 1,011 -1,113 0,016
- 192 Aldur við fyrsta mat 1,021 0,999 -1,044 0,061
- 192 Lyfjagjöf 0,937 0,878 -1,001 0,054
- 192 Andleg líðan 1,047 0,979-1,119 0,180
Væg 167 Aldur við fyrsta mat 1,039 1,017 -1,063 < 0,001
- 167 Hreyfigeta 1,064 0,996 -1,136 0,066
Þó nokkur 248 Aldur við fyrsta mat 1,030 1,012 -1,048 < 0,001
- 248 Hreyfigeta 1,059 1,000 -1,121 0,049
- 248 Hæfni til að klæðast 1,039 0,981 -1,101 0,191
Mikil eða afar mikil 187 Óróleiki 1,083 1,021 -1,15 < 0,01
- 187 Hreyfigeta 1,057 1,002 -1,114 0,040
- 187 Aldur við fyrsta mat 1,024 1,001 -1,048 0,043
- 187 Stjórn á þvaglátum og hasgðum 1,036 0,985 - 1,090 0,167
- 187 Andleg líðan 0,950 0,881 -1,024 0,182
* Áhættustuóull þýóir t.d. fyrir hreyfigetu hjá körlum aó ef viö berum saman tvo karla með þó nokkra heilabilun
sem eru eins að öllu leyti nema aó annar er meó einu stigi hærra í hreyfigetu þá er sá aóili í 5,9% meiri áhættu
á hverjum tíma að deyja.
hjúkrunarþörf. Þar sést að aldraðir eru í mestri hættu
á því að deyja á fyrsta árinu eftir vistunarmat. Hlutfall
karla sem voru enn á lífi þremur árum eftir vistunar-
mat er 30% en hlutfall kvenna er 46% og er munur-
inn marktækur, p<0,01.
Tafla VII sýnir þætti í vistunarmatinu sem spá fyrir
um lifun eftir fyrsta mat í hjúkrunarþörf. Sá þáttur
sem hefur mest spágildi er aldur við fyrsta mat og
er hann marktækur á öllum stigum heilabilunar auk
þess að vera nálægt því að vera marktækur hjá þeim
sem eru ekki taldir með heilabilun. Hreyfigeta mælist
einnig marktækur þáttur á flestur efri stigum heilabil-
unar. Óróleiki ereinnig sterkur spáþáttur hjá körlum
með mikla eða afar mikla heilabilun en að öðru leyti
var ekki marktækur munur á hópnum.
í töflu VIII kemur fram að aldur við fyrsta mat
og skert hreyfigeta eru sterkustu spáþættir lifunar
hjá konum. Hreyflgeta mælist ekki sem spáþáttur hjá
þeim sem ekki eru taldir með heilabilun. Skert stjórn
á þvaglátum og hægðum hjá konum með vægt stig
heilabilunar spáir lengri lifun en marktækni er nálægt
viðmiðunarmörkum.
í töflu IX sést að það er nokkur breytileiki á stigi
heilabilunar eftir hjúkrunarheimilum. Misjafnt er
eftir hjúkrunarheimilum hvort heilabilaðir hafa for-
gang á vistun en sum hjúkrunarheimili eru með sér-
stakar heilabilunardeildir.
Umræða
Komið hefur fram í erlendum rannsóknum að heila-
bilun er stærsti áhættuþáttur vistunar (1). í þessari
rannsókn voru tæplega fjórir fimmtu hlutar þeirra
sem voru vistaðir í hjúkrunarrými með heilabilun á
einhverju stigi og er það sama niðurstaða og fékkst
í eldri rannsókn á vistunarmatinu (9). Aðrir áhættu-
þættir vistunar fyrir heilabilaðan einstakling eru með-
al annars: léleg vitræn geta (10), langur tími frá grein-
ingu heilabilunar (10) og léleg ADL (athafnir daglegs
lífs) geta (10). Það þarf ekki að koma á óvart að gott
samband við aðalumönnunaraðila minnkaði líkur
á vistun (11). Auk þess voru minni líkur á vistun ef
ættingjar voru duglegir við létta undir aðalumönnun-
araðila með ADL aðstoð en næturaðstoð var einnig
mjög mikilvæg (12).
Læknar og þá sérstaklega heimilislæknar þurfa að
vera vakandi fyrir minniskvörtunum skjólstæðinga
sinna þar sem það er mjög mikilvægt að greina
heilabilun á frumstigi. Yfir helmingur aldraðra í
samfélaginu sem er með heilabilun hefur ekki verið
greindur með heilabilun af lækni (13-16) en þetta á
helst við aldraða með væga heilabilun. Mikilvægt er
að greina tegund heilabilunar fljótt í sjúkdómsferlinu
þar sem lyfjameðferð styður Alzheimersjúklinginn í
að halda getu sinni lengur (17). Auk þess er líklegt að
notkun lyfjanna minnki kostnað í heilbrigðiskerfinu
(18), meðal annars með því að fresta varanlegri vistun
í hjúkrunarrými um einhvern tíma (19).
Talið er að heilabilun af völdum Alzheimer sjúk-
dóms muni næstum því fjórfaldast á næstu 50 árum
og að einn af hverjum 45 Bandaríkjamönnum muni
þá þjást af Alzheimersjúkdómi (20). Heilabilun virð-
ist hrjá 5-8% þeirra sem eru 65 ára og eldri, 15-20%
þeirra sem eru 75 ára og eldri og 25-50% þeirra sem
eru eldri en 85 ára (21). Sýnt hefur verið fram á að
heilabilun styttir lífslíkur fólks (22, 23).
Þegar stig heilabilunar við vistun var skoðað í þess-
ari rannsókn kom í ljós að eftir því sem heilabilun var
meiri hjá körlum þá vistuðust þeir yngri en það sama
átti ekki við um konur, þó með þeirri undantekningu
að konur með afar mikla heilabilun vistuðust yngri en
770 Læknablaðið 2004/90
J