Læknablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 29

FRÆÐIGREINAR / SEGULÖRVUN HEILA
kemur fram sem bæling á bakgrunnsvöðvariti eftir
segulörvun (mynd 3) og þegar tvíáreiti er notað getur
fyrra seguláreitið ýmist haft hvetjandi eða hamlandi
áhrif á seinna vöðvasvarið (mynd 4).
Himnuspenna frumna í heilaberki er talin hafa
áhrif á hreyfiþröskuld og lyf sem hafa áhrif á hreyfi-
þröskuld eru einkum þau sem hindra opnun spennu-
stýrðra natríumjónaganga í frumuhimnu (9). Haml-
andi taugaboðefnakerfi GABA (7-aminobutyric
acid) er hins vegar talið tengjast þögla tímabili heila-
barkar og svörun við tvíáreiti. GABA-virk lyf hafa
verið notuð til að breyta lengd þögla tímabilsins og
svörun við tvíáreiti (10). Talið er að þessar skráningar
tengist jafnvel að nokkru leyti sérhæft mismunandi
undirgerðum GABA viðtaka. Bent hefur verið á að
nýta megi skráningar vöðvarits eftir segulörvun til að
rannsaka in vivo lífeðlisfræðilega verkun taugavirkra
lyfja.
Breytingar í skráningum hamlandi ferla hafa kom-
ið fram í ýmsum heilasjúkdómum. I Parkinson sjúk-
dómi hefur þögla tímabilið mælst stutt sem bendir til
einhverskonar minnkunar í hömlun, en lengist eftir
að gefin eru lyf sem notuð eru í meðferð Parkinson
sjúklinga (11). Hjá sjúklingum með geðlægð er hins
vegar lenging á þögla tímabilinu (12) og minnkuð
svörun við tvíáreiti (13) en hvoru tveggja bendir til
aukinnar hömlunar á hreyfisvæðum heilabarkar.
Hugræn starfsemi
Með segulörvun hefur skapast tækifæri til að kanna
tengsl heilavirkni og hugrænna ferla. Segulörvun hef-
ur svæðisbundin áhrif á heilastarfsemi og getur þann-
ig framkallað sértæka truflun á heilastarfsemi eins og
til dæmis skynjun. Fyrsta rannsóknin, sem notfærði
sér þetta var gerð á sjónberki. Segulörvun yfir aðal-
svæðum sjónskynjunnar í hnakkablaði 80-100 ms eftir
að sjónáreiti birtist, hindrar skynjun þess (14). Jafn-
framt hefur sjónskynjun hreyfingar verið bæld með
segulörvun yfir heilavæðum sem talin eru mikilvæg
fyrir úrvinnslu hreyfinga (15). Hægt er að framkalla
ljósskynjun (phosphenes) í myrkvuðu herbergi með
rað-segulörvun yfir sjónberki (16). Komið hefur í ljós
að hjá sjúklingum með mígreni er áreitisþröskuldur
fyrir þessar ljósskynjanir lækkaður (17).
Ein fyrsta hugmyndin um gagnsemi áhrifa segul-
örvunar á hugræna starfsemi var að staðsetja mál-
stöðvar. Rað-segulörvun á hreyfisvæði tals (Broca
svæði) í ríkjandi ennisblaði hefur verið notuð til að
framkalla máltruflun (18). Nú er Wada-próf almennt
notað til að ákvarða í hvoru heilahvelinu málstöðvar
eru staðsettar (19) en það krefst innsprautunar efna í
hálsslagæð. Með segulörvun má mögulega staðsetja á
auðveldari hátt ríkjandi heilahvel fyrir mál og er klín-
ískt notagildi þessarar aðferðar í þróun.
Aðrar rannsóknir á hugrænum ferlum sem tengj-
ast máli gefa til kynna möguleika segulörvunar til
þess að bæta málskilning eftir heilablóðfall eða aðra
heilaskaða. Segulörvun yfir svæðum heila sem talin
eru tengjast skilningi á máli (Wernicke svæði), stytti
þann tíma sem tekur að nefna hluti sem sýndir eru
samtímis. Sömuleiðis styttist viðbragðstími í hugræn-
um verkefnum við örvun vinstri framennissvæða en
ekki við örvun annarra svæða (20,21).
Meðferð heilasjúkdóma
Nokkrum árum eftir að segulörvun heila var kynnt
kom fram áhugi á notkun hennar í meðferð heila-
sjúkdóma. Flestar meðferðartilraunir hafa beinst að
djúpri geðlægð með örvun á vinstri framennissvæð-
um heila en þar hafa fundist breytingar á blóðflæði
hjá þunglyndissjúklingum (22). Vísbendingar eru um
áhrif segulörvunar á þunglyndiseinkenni svipuð þeim
sem sjást í kjölfar rafkrampameðferðar (23). Ef rann-
sóknir í framtíðinni staðfesta þetta gæti segulörvun
heila orðið ákjósanleg meðferð í einhverjum tilfell-
um, þar sem aukaverkanir virðast litlar. Framkvæmd
segulörvunarmeðferðar er auðveld þar sem ekki þarf
að svæfa fólk og gefa vöðvaslakandi lyf, eins og fyrir
rafkrampameðferð. Síðustu ár hafa rannsóknir gefið
til kynna að segulörvun heila geti létt þunglyndi, að
minnsta kosti tímabundið. Fjölrannsóknagreiningar
(meta-analysis) hafa stutt þetta upp að vissu marki
(24,25).
Mælingar á örvandi og hamlandi ferlum í kjölfar
segulörvunar hjá sjúklingum með flogaveiki hafa gef-
ið ólíkar niðurstöður, en oftast kemur fram að um of-
örvun í heilaberki er að ræða (26). Svo virðist sem að
lágtíðni rað-segulörvun leiði til minnkunar flogavirkni
í heilariti (27) og dýratilraunir hafa sýnt að langtíma
lágtíðni rað-segulörvun geti hækkað krampaþröskuld
(28). í Ijósi þessa hefur segulörvun verið reynd í með-
ferð flogaveiki en árangur er misjafn enn sem komið
er (29,30).
í fjölmennri rannsókn á áhrifum segulörvunar
á sjúklinga með slingur einkenni vegna arfgengr-
ar mænu- og hnykilhrörnunar (31), var marktækur
munur á bata eftir segulörvun yfir svæðum hnykils
borið saman við gervisegulmeðferð. Talsvert dró úr
einkennum jafnvægistruflunar sem kemur fram við
stöðu og gang. Þessi tilraunameðferð var reynd á
taugarannsóknastofu Landspítala og dró úr slingur
einkennum hjá þremur sjúklingum af fjórum með
skemmdir í hnykli af öðrum orsökum en arfgengri
mænu- og hnykilhrörnun (32). Þetta er mikilvægt því
lítið er um meðferðarmöguleika fyrir sjúklinga með
jafnvægistruflanir sem tengjast hrörnun eða skemmd-
um í hnykli, eða hnykilbrautum.
Segulörvun heila sem meðferð við ofangreindum
sjúkdómum er enn á tilraunastigi. Rannsóknir hafa
einnig verið gerðar á áhrifum segulörvunar í meðferð
Læknablaðið 2004/90 757