Læknablaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 34

FRÆÐIGREINAR / TAUGASÁLFRÆÐI
Tafla I. Þau svæði þar sem kom fram minnkað blóðflæði þegar staða markáreitis var
endurtekin (óháð því í hvaða sjónsviði markáreitið var).
Svæöi í heila Staösetningarhnit x y z t-gildi p-gildi
Vinstri hvirfilbleölaskor -30 -60 40 6.71 .000
Hægri hvirfilbleðlaskor 24 -66 48 3.87 .001
Fremri ennisskor (vinstri) -32 -12 54 4.47 .000
Fremri ennisskor (hægri) 28 -8 56 4.61 .000
Hægri miðennisgári 28 26 22 6.30 .000
Vinstri miðennisgári -34 36 18 4.13 .001
Rákabörkur hnakkablaðs 14 -68 20 5.66 .000
(hægri)
Taflan sýnir t-gildi og p-gildið sem tengist þvf úr SPM niðurstööunum. Hvert svæði er sfðan merkt með x, y
og z staðsetningarhnitum og taugalíffærafræöilegu nafni svæðisins.
Mynd 6. Svœði sem sýndu
martœka minnkun ú blóð-
flœði þegar litarýfmg átti
sérstað. Svœðin þar sem
t-prófá mun eftir því hvort
markáreiti var afa sama lit
og í umferðinni á undan
eða ekki, sýndi marktœka
lœkkun á blóðflœði (úr
SPM niðurstöðum) eru
sýnd í svörtu. Þarna má
meðal annars sjá svœði í
efri hluta hvirfilblaðs og í
framheila sem oftast hafa
verið tahn gegna lykilhlut-
verki við eftirtekt.
Marktæk minnkun á blóðflæði tengd endur-
tekningu litar markáreitisins (mynd 6 og töflu II)
kom fram í hvirfilblaði og ennisblaði; svæðum sem
hafa verið tengd verkan eftirtektar (27). Jafnframt
kom fram minnkun á blóðflæði með endurtekn-
ingu á svæðum í gagnaugablaði sem talin eru tengj-
ast litaúrvinnslu (29,30), nánar tiltekið í spólugára
gagnaugablaðs (fusiform gyrus) og hliðlægum
hnakkaflóka (lateral occipital complex). Jafnframt
sáust áhrif tengd endurtekningu litar markáreitis
og stöðu þess á svæðum í sjónberki í hnakkablaði,
og er það áhugavert að sjá að þessi áhrif geti komið
fram þelta snemma í skynferlinu.
í heildina sýndu niðurstöðurnar að endurtekning
litar eða stöðu áreitis kom fram sem minnkað
blóðflæði til ákveðinna svæða í heilanum líkt og
áður hefur komið fram í rannsóknum þar sem
áreiti eru endurtekin7 (22-24).
Umræða
Pað er ljóst að við erum að jafnaði líklegri til að
taka eftir eða tökum fyrr eftir áreitum sem við
höfum séð nýverið. í þeim rannsóknum sem er lýst
hér var athugað hvernig þessi ýfingaráhrif (prim-
ing effects) endurspeglast í virkni heilans.
Niðurstöðurnar á ýfingaráhrifum hjá sjúkling-
um með taugakerfisbilunina gaumstol (7) sýndu að
þessi ýfingaráhrif eru að miklu leyti til staðar þrátt
7 Hér er rétt að taka fram að í rannsókninni var lengri tími á
milli endurtekningar áreita (3 til 5 sekúndur) en í þeim rann-
sóknum sem höfðu sýnt fram á minnkað blóðflæði vegna
endurtekningar (oftast um 400 millisekúndur).
fyrir eftirtektartruflun. Petta sýnir að ýfing getur
hjálpað sjúklingum að finna áreiti í vinstra sjón-
sviði þar sem einkenni koma fram. Jafnframt kom í
ljós að ýfingaráhrif á áreiti í vinstra sjónsviði koma
fram vegna áreita í hægra sjónsviði, og jafnframt
verða ýfingaráhrif frá áreitum vinstra megin í sjón-
sviði til áreita í hægra sjónsviði. I seinni tilrauninni
á gaumstolssjúklingunum voru áreitin einungis birt
í 200 millisekúndur. Þetta varð til þess að þátttak-
endur misstu af um 50% áreita í vinstra sjónsviði.
Þó þeir hefðu misst af þessum markáreitum varð
samt sem áður töluverð ýfing vegna litar markáreit-
is frá áreitum sem þeir höfðu misst af, en hins vegar
kom ekki fram nein ýfing vegna staðsetningar.
Staðarýfing virðist krefjast þess að þátttakendur
taki eftir markáreiti, en litaýfing virðist ekki gera
það. Því má leiða að því getum að skemmdirnar
á hægra heilahveli hjá þessum sjúklingum leiði af
sér mun sterkari truflun á úrvinnslu á staðsetningu
áreitis, en á hinn bóginn er úrvinnsla litar nokkur
og veldur ýfingaráhrifum á næstu umferð, þó að
áreitið nái aldrei að komast inn í meðvitað hugar-
starf. Að litaýfing eigi sér stað vegna áreita sem
misst var af samræmist vel niðurstöðum rannsókna
þar sem sýnt hefur verið fram á að áreiti sem gaum-
stols-sjúklingar „missa-af" leiða samt til áhrifa á
það hvað þátttakendur skynja (16, 31).
Niðurstöður úr segulómunarrannsókninni (8)
sýndu að taugakerfi sem tengdust ýfingaráhrifum,
og birtust sem minnkuð virkni þegar annaðhvort
staða eða litur markáreitis var endurtekin, komu
fram í svæðum sem hafa oftast verið tengd verkan
eftirtektarinnar eins og til dæmis hvirfilbleðlaskor
í hvirfilblaði og í fremri ennisskor. Jafnframt komu
fram áhrif tengd staðarýfingu í hægra heilahveli á
mótum gagnauga- og hvirfilblaðs og hliðlægt í enn-
isblaði. Það komu hins vegar ekki fram nein áhrif
tengd litaýfingu á þessum svæðum. Þessi niðurstaða
kemur heim og saman við rannsóknirnar á gaum-
stolssjúklingunum vegna þess að truflanir á stað-
arýfingu komu fram hjá gaumstolssjúklingunum
sem einmitt hafa skemmdir á mótum gagnauga- og
hvirfilblaðs. Litaýfing tengdist síðan áhrifum í spólu-
gára gagnaugablaðs og hliðlægum hnakkaflóka á
svæðum sem hafa oft verið tengd við úrvinnslu litar
áreita (29, 30). Það má vera að þetta geti að hluta
til útskýrt af hverju litaýfingaráhrifin eru mikið til
ósködduð hjá gaumstolssjúklingum. Að síðustu má
nefna að við sáum áhrif tengd ýfingu litar og stað-
setningar í sjónberki hnakkablaðs og hlýtur það að
teljast athyglisvert að við sjáum ýfingaráhrif svona
snemma í skynferlinu.
Samantekt
Yfingaráhrif í sjónskynjun virðast tengjast sérstak-
350 Læknablaðið 2005/91