Læknablaðið - 15.10.2005, Side 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 180
Faraldsfræði
Fyrir milligöngu íslenskrar málstöðvar barst
fyrirspurn um þýðingu á heitinu epidemiology.
Fyrirspyrjandi vildi gera greinarmun á faralds-
fræði, sem hann taldi almennt notað um útbreiðslu
sjúkdóma, og faraldursfræði, sem ætti sérstaklega
við um útbreiðslu farsótta. Undirritaður kannaðist
ekki við þessa aðgreiningu og lýsir nú eftir athuga-
semdum frá lesendum um málið.
Bæði heitin voru tilgreind í 42. pistli (Fréttabréf
lækna 1993; 11: 6). Tilefnið var stutt bréf frá Ólafi
Ólafssyni, landlækni, þar sem hann sagði frá því að
heitið faraldsfræði hefði orðið til í starfshópi sem
vann að undirbúningi á hóprannsókn Hjartaverndar
árin 1967-1968. Naut hann meðal annars aðstoðar
Vilmundar Jónssonar, fyrrum landlæknis.
Farald - faraldur
Gaman er að skoða upprunann. í ritmálssafni
Orðabókar Háskólans finnast dæmi um: 1. hvorug-
kynsnafnorðið farald (4 dæmi, það elsta frá miðri
19. öld), 2. hvorugkynsnafnorðið faraldur (34
dæmi, það elsta frá síðari hluta 16. aldar) og 3.
karlkynsnafnorðið faraldur (19 dæmi, það elsta
einnig frá síðari hluta 16. aldar). Ekki verður sagt
að eitt þeirra sé „réttara” en annað, en sum dæmin
eru lýsandi: 1. - kom þá dœmalaust farald á hunda
og ketti. 2. Kom faraldur þetta á aðra bœi, efhestar
þeirra átu átfóður eður moð á Hömrum. 3. - géck
mikill hundafaraldur í Svíaríki.
Óhætt er að fullyrða að nú sé eingöngu karl-
kynsnafnorðið faraldur (faraldurinn) í almennri
notkun. íslensk orðabók Eddu tilgreinir engu að
síður bæði orðin farald og faraldur.
Faraldsfræði - faraldursfræði
íðorðasafn lækna birtir eingöngu heitið faralds-
fræði og þá sem einu íslensku þýðinguna á epidemi-
ology. í Orðabanka íslenskrar málstöðvar má hins
vegar finna heitið faraldursfræði í Líforðasafninu
og í heitum úr landafræði. Ekki kemur neitt
annað fram en að þau séu jafngild samheiti.
Læknisfræðiorðbók Dorlands lýsir því að epidemi-
ology sé frœðigrein sem fáist við þá þœtti sem
ákvarða og hafa áhrif á tíðni og útbreiðslu sjúk-
dóma, áverka og annarra heilsutengdra atburða.
Aðgreining farsótta og annarra sjúkdóma fær því
ekki stuðning í þessum gögnum.
Einföld leit á netinu leiðir í ljós að heitið far-
aldsfræði (1794 síður) er þar mun oftar notað en
faraldursfræði (52 síður).
Faraldssaga
Að lokum vill undirritaður vekja athygli á orðinu far-
aldurssaga, sem kom í ljós við uppflettingar í Orðabók
Háskólans. Það (eða nýyrðið faraldssaga) má hæg-
lega nota í stað heitisins faraldsfræði þegar sagt er:
Epidemiologian erþannig að.... Er ekki miklu betra
að segja: Faraldssaga sjúkdómsins erþannigað... ?
Blokki - blokkari
Þorkell Jóhannesson, prófessor emeritus, er einn
af þeim sem alltaf lesa íðorðapistlana vandlega.
Hann sendir óhikað kveðju í tölvupósti þegar
honum finnst ástæða til, hvort heldur er til að lýsa
samþykki sínu á einhverri tillögunni eða annarri
skoðun. Skal það hér með þakkað. í 176. pistli var
meðal annars sagt frá heitinu blokki, sem hefur
verið notað um efni sem hindra verkun annarra
efna um viðtaka. Þorkell sagðist í áratugi hafa
notað heitið blokkari í lyfjafræðikennslu sinni.
Hann gat þess að það beygðist eins og brokkari,
enda hestamaður góður.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Number needed to treat
Bjarni Þjóðleifsson, yfirlæknir, sendi beiðni um
leit að heiti til að tákna þann fjölda sjúklinga sem
meðhöndla þarf (number needed to treat, NNT) til
að tiltekinn árangur náist. Þetta hugtak er notað í
gagnreyndri læknisfræði þegar verið er að lýsa fyr-
irbyggjandi meðferð. Dæmið sem oft er tekið er að
sex börn þurfi að bólusetja með inflúensubóluefni
til að koma í veg fyrir hvert tilfelli af inflúensu
(NNT=6). Annað dæmi er að meðhöndla þurfi 42
sjúklinga, sem fengið hafa hjartadrep, í tvö ár með
betablokkurum til að koma í veg fyrir eitt tilfelli af
skyndidauða (NNT=42).
Lítil hugljómun hefur orðið og undirritaður
ákvað að byrja á því
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
einfaldasta, nauðsynleg-
ur mcðfcrðafjöldi. Hugs-
anlega má líka búa til
samsett nafnorð, svo sem
árangursskil eða árang-
ursskilafjöldi. Lýsa má
árangri þannig: Sex bólu-
setningar koma í vegfyrir
eitt tilfelli af inflúensu.
Árangursskilin eru því
1/6 (einn á móti sex) og
árangursskilafjöldinn 6.
Hér með er óskað eftir
athugasemdum eða fleiri
tillögum.
Case manager
Að lokum skal tekin upp gömul beiðni frá
Sigurði Guðmundssyni, landlækni. Hann var
að leita að góðum íslenskum heitum til að
nota um hugtökin case management og case
manager. Hann lýsti því að síðara heitið næði
til heilbrigðisstarfsmanns sem væri nokkurs
konar leiðsögumaður sjúklings um völundarhús
greiningar og meðferðar og gæti átt við utan
stofnana sem innan. Hlutverk hans getur einnig
verið að reka á eftir og sjá til þess að staðið sé
við allar áætlanir. Á einfaldasta hátt má segja
að heitið meðferðarfulltrúi geti skilað því
sem þarf. Tengill og tengiliður koma einnig til
greina. Lýst er eftir tillögum lesenda.
Læknablaðið 2005/91 781