Læknablaðið - 15.01.2008, Síða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Inflúensa, quo vadis?
Sigurður
Guðmundsson
sigurdur@Landlaeknir. ís
Höfundur er landlæknir.
Influenza, quo
vadis?
Sigurður
Guðmundsson
MD, PhD, Medical
Director of Health.
Undanfarin ár hefur heimsbyggðin, að minnsta
kosti þeir sem aflögufærir eru, búið sig undir
heimsfaraldur inflúensu. Menn velkjast ekki í vafa
um að hann mun yfir okkur ganga, spumingin
er hvenær, hve stór og af hvaða stofni. Á und-
anfömum 300 árum hafa tíu faraldrar inflúensu
A gengið yfir. Á síðastliðinni öld gengu þrír.
Spænska veikin 1918-1919 dró 50-100 milljónir
manns til dauða, en Asíuinflúensan 1957 og Hong
Kong inflúensan 1968 voru sem betur fer mun
smærri í sniðum. Allir þessir faraldrar hafa átt
upptök sín í Suðaustur-Asíu. Þaðan má einnig
vænta hins næsta, hvort sem hann verður fugla-
inflúensan H5N1 eða annar stofn, sem reyndar
er orðinn tímabær miðað við gang þeirrar klukku
sem tímasett hefur fyrri faraldra.
Árið 1968 þegar Hong Kong inflúensan kom
upp í Kína, bjuggu þar um tæplega 800 millj-
ónir manna, þar voru rúmlega 5 milljónir svína og
rúmlega 12 milljónir alifugla. Núna búa á þessu
svæði um 1,3 milljarður manna, rúmlega 500 millj-
ónir svína og rúmlega 13 milljarðar alifugla. Ljóst
er að þarna er æ dýpri suðupottur sem hvers kyns
ný veiruafbrigði geta stokkið upp úr.
Útilokað er að segja hversu alvarlegur hann
verður. Klínískar faraldsfræðilegar og veirufræði-
legar rannsóknir benda til þess að faraldur af völd-
um H5Nl-stofnsins sé líklegri til þess að líkjast
spænsku veikinni frá 1918 en þeim faröldrum sem
síðar komu. Slíkur faraldur mun valda alvarlegum
búsifjum um allan heim, þar á meðal hér á landi,
og sé mið tekið af gangi spænsku veikinnar hér má
búast við að allt að 150 þúsund manns veikist, um
100 þúsund alvarlega og dánartalan gæti nálgast
6 þúsund.
Hvernig verjumst við faraldri af þessu tagi?
Unnið hefur verið um alllanga hríð að undirbún-
ingi þess hér á landi undir forystu sóttvarnalæknis
og ríkislögreglustjóra. Meginmarkmið viðbragðs-
áætlana eru fjögur: 1) draga úr smiti og halda í
lágmarki fjölda þeirra einstaklinga sem sýkjast; 2)
hægja á faraldri þannig að sem fæstir einstaklingar
séu veikir á hverjum tíma; 3) lækna og líkna sjúk-
um; 4) viðhalda innviðum samfélagsins.
Þrjár meginleiðir eru til reiðu til að mæta þess-
um markmiðum, 1) einangrun sýktra og sóttkví
fyrir þá sem mögulega hafa smitast; 2) notkun
veirulyfja í meðferðar- og vamarskyni; 3) fram-
leiðsla og gjöf bóluefnis.
Einnig er mjög mikilvægt að upplýsa almenn-
ing reglulega um tilgang og markmið aðgerða auk
þess sem þær þarf að æfa reglulega.
Undirbúningur þessi er vel á veg kominn hér
á landi og meðal annars var haldin viðamikil
æfing á vegum almannavarna í nóvember síðast-
liðnum. Gert var ráð fyrir að faraldurinn tæki 12
vikur, um 50% þjóðarinnar sýktist og að dánartala
væri á bilinu 3-4%. í þessu tölublaði Læknablaðsins
er birt annað mikilvægt innlegg í ofangreindan
viðbúnað, leiðbeiningar um notkun veirulyfja
gegn inflúensu í heimsfaraldri, eftir þau Þórólf
Guðnason, Guðrún Sigmundsdóttur yfirlækna og
Harald Briem sóttvarnalækni. Eins og þar kemur
fram er lítið vitað um virkni neuramínídasa-hemla
hjá fólki sem sýkst hefur af H5Nl-stofni inflú-
ensuveira né heldur er mikið vitað um árangur
lyfjanna til að koma í veg fyrir smit. Eigi að síður
eru lyfin virk í tilraunaglösum gegn öllum stofn-
um H5N1. Virkni þeirra til meðferðar sjúkra, sem
fyrirbyggjandi meðferðar og til að draga úr smiti á
árlegri inflúensu, er hins vegar allgóð eins og rakið
er vel í grein Þórólfs og félaga. Leiðbeiningarnar
gera ráð fyrir því að hefja lyfjameðferð sem fyrst
eftir að einkenni koma fram, helst innan sól-
arhrings, en ekki seinna en eftir tvo sólarhringa
frá upphafi þeirra. Þetta er skýrt. Hins vegar hafa
menn ekki á eins miklu að byggja þegar fjallað
er um ábendingar fyrirbyggjandi meðferðar. í
greininni ræða Þórólfur og félagar þrjár mismun-
andi leiðir; 1) gefa enga fyrirbyggjandi meðferð;
2) gefa fyrirbyggjandi meðferð þeim sem komist
hafa í mikla nálægð (innan við 1 meter frá veikum
einstaklingi); 3) gefa fyrirbyggjandi meðferð heil-
brigðu fólki áður en það kemst í mikla nálægð við
sýkta einstaklinga.
Búast má við að í alvarlegum faraldri verði leið
2 fyrir valinu enda mörg rök sem að henni hníga.
Þar skiptir þó miklu að ábendingar fyrirbyggjandi
meðferðar séu skýrar og í greininni eru réttilega
einkum þrír hópar nefndir, það er fjölskylda
sýktra, heilbrigðisstarfsfólk og löggæslulið og
björgunarsveitir. Ofnotkun veirulyfja eða notkun
án skýrra ábendinga er ekki einungis skaðleg
vegna þess að hún eyðir lyfjabirgðum, hún getur
LÆKNAblaðið 2008/94 9