Læknablaðið - 15.06.2008, Síða 22

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
Tafla III. Yfirlit yfir hlutfall réttra svara við spurningum úr þekkingarhlutum sem komu fyrir í báðum rannsóknum érin 2001
og 2006 (kvk = kvenkyn, kk = karlkyn).
2001 2006 Samanburöur milli ára
kvk (%) kk (%) alls (%) kvk (%) kk (%) alls (%) X df P
Varasamt aö nota túrtappa því þeir geta týnst í leginu (rangt). 93,4 80,0 86,2 83,1 87,2 85,0 0,2 1 0,69
Stúlkur geta ekki orðiö óléttar í fyrsta skipti sem þær sofa hjá (rangt). 82,2 84,8 83,6 91,1 87,1 89,2 3,7 1 0,06
Stelpa getur ekki oröiö óléttar við rofnar samfarir (rangt). 81,6 75,2 78,2 80,8 81,9 81,3 0,8 1 0,38
Stúlkur þurfa ekki samþykki stráksins ef þær vilja fara í fóstureyðingu (rétt). 66,3 63,0 64,5 77,2 68,1 72,8 4,1 1 0,044
Kynsjúkdómar geta eingöngu smitast viö samfarir (rangt). 72,7 56,7 64,1 78,4 80,3 79,3 15,6 1 <0,001
Klamydía er ólæknandi (rangt). 76,4 70,4 73,3 76,2 75,4 75,8 0,4 1 0,51
Möguleiki aö smitast af HIV með munnvatni (rangt). 75,0 69,9 72,3 81,9 74,9 78,5 2,8 1 0,10
Sumir kynsjúkdómar geta smitast meö munnmökum (rétt). 82,8 73,1 77,5 96,5 86,5 91,6 22,4 1 <0,001
Neyöargetnaöarvörn virkar ekki ef >24 klst. hafa liðiö frá samförum (rangt). 33,3 22,2 27,5 35.5 24,6 30,3 0,5 1 0,49
Þekking á þessum atriðum jókst marktækt eftir
fræðslu. Marktæk breyting var hjá báðum kynjum
þegar spurt var um munnmök sem smitleið.
Fjórðungur nemenda svaraði því bæði árin að
kiamýdía væri ólæknandi. Vanþekking á virkni
neyðargetnaðarvarnar var algeng; 30% nemenda
vissi fyrir fræðslu að hún virkaði lengur en 24
klukkustundir eftir óvarðar samfarir (tafla III) en
það hlutfall hækkaði í 52% eftir fræðslu.
Tíundi hver 16 ára unglingur taldi pilluna veita
vörn gegn kynsjúkdómum og 65% þeirra sem svo
töldu vera, voru strákar (p=0,028). Nær allir, 99%,
vissu að ekki er í lagi að nota sama smokkinn
aftur. Fyrir fræðslu töldu tæp 12% að hægt væri
að lækna alnæmi (HIV), það var nær óbreytt eftir
fræðslu (mynd 3). Um 70% töldu fyrir fræðslu að
herpes-veiru sýkingu mætti lækna með sýklalyfj-
um, en 53% eftir. Rúmlega helmingur allra sem
svöruðu töldu sig geta smitast af kynsjúkdómum
af klósettsetu og enginn munur var á milli kynja
(54,9% strákar og 55,4% stúlkur). Alls voru 62%
með rétt svar við þessari spumingu og 66% töldu
reykingar auka líkur á leghálskrabbameini (mynd
3).
Umræða
Viðhorfsbreytingar síðustu fimm ár virðast ekki
hafa verið miklar hvað varðar kynhegðun 16 ára
unglinga. Enn er algengt að telja að kynlíf geti haf-
ist á ungum aldri og að rekkjunautar yfir ævina
eigi að vera margir. Áherslur sem unglingarnir
vildu hafa í kynfræðslu breyttust samt milli ára og
þekkingaratriði hjá unglingunum voru í heildina
nokkru betri en fimm árum áður.
Unglingarnir töldu flestir að í skólum bæri að
veita fræðslu um kynlífstengd efni. Þeir töldu sig
hafa fengið mesta fræðslu þar og svo frá vinum
og kunningjum. Það er vísbending um hve stóran
þátt grunnskólar ættu að eiga í kynfræðslu og
jákvætt að skólinn sé aðaluppstretta kynfræðslu,
þó hún mætti byrja fyrr að áliti unglinganna
sjálfra. Þetta gerir einnig þá kröfu til skólanna að
fræðslan sé yfirgripsmikil og góð. Hlutfall þeirra
sem merktu við vini og kunningja var sambærilegt
við rannsóknir í öðrum löndum, en þar eru vinir
og kunningjar oftast ofar á blaði en skólinn (12,
16, 17). Lítill hluti merkti við foreldra sem fræð-
ara um kynferðismál. Mikilvægt er að foreldrar
opni umræðu um kynlíf og láti unglingana vita að
þau séu tilbúin að ræða kynlíf og getnaðarvamir.
Rannsókn á unglingum í Bandaríkjunum sýndi að
unglingspiltar sem geta rætt um kynlíf við foreldra
sína eru líklegri til að nota smokkinn (18). í Svíþjóð
fékk aðeins rúmur helmingur unglinga fræðslu frá
foreldrum í sambærilegri rannsókn (19). Hér var
hlutfall fræðslu frá foreldrum 2005-2006 einungis
18%, þó það hefði aukist frá 12% árið 2001.
Stærstur hluti unglinganna merkti við lækna-
nema þegar þau voru spurð hver ætti að sjá um
kynfræðslu og flestum fannst líklegra að umræður
sköpuðust ef sá sem sæi um fræðsluna væri ut-
anaðkomandi aðili, frekar en kennari, og jókst
þetta hlutfall eftir fræðslu frá Ástráði. Þetta er
sambærilegt við erlendar rannsóknir (3, 20) og
jákvæð niðurstaða fyrir fræðslustarf Ástráðs sem
styður að „fagaðili" komi að kynfræðslu í skólum,
en ekki einungis bekkjarkennarar. Hins vegar
verður að taka fram að ungmennin vissu að þeir
sem lögðu spurningalistann fyrir voru læknanem-
458 LÆKNAblaðið 2007/93