Læknablaðið - 15.09.2010, Blaðsíða 38

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
HEIÐURSVÍSINDAMAÐUR
Kæfisvefn taldist varla sjúkdómur
Þórarinn Gíslason lungnalæknir var útnefndur Heiðursvísinda-
maður ársins 2010 á Landspítala en hann hefur um nær þriggja
áratuga skeið stundað lungnalækningar og rannsóknir á kæfisvefni
og langvinnri lungnaþembu. Ferill Þórarins er merkilegur að
mörgu leyti, ekki síst vegna þess að hann spannar sögu rannsókna
á kæfisvefni í heiminum, þar sem Þórarinn var ungur læknir að
hefja sérnám í lungnalækningum í Svíþjóð þegar fyrstu skrefin
voru tekin í kæfisvefnsrannsóknum. Allar götur síðan hefur
Þórarinn verið í fremstu röð þeirra vísindamanna í heiminum sem
rannsaka kæfisvefn og áhrif hans.
Þórarinn lauk stúdentsprófi frá MR
árið 1971 og útskrifaðist frá læknadeild HÍ
vorið 1977. Hann stundaði framhaldsnám í
lungnalækningum í Uppsölum í Svíþjóð og
hlaut sérfræðiviðurkenningu í lungnasjúkdómum
1984. Þórarinn varði doktorsritgerð sína um
kæfisvefn við Uppsalaháskóla vorið 1987: Sleep
Apnea Syndrome - clinical symptoms, epidemiology
and ventilatory aspects. Hann hélt síðan áfram
rannsóknum á sviði faraldsfræði kæfisvefns
hérlendis; nú meðal kvenna og barna ásamt
þátttöku í alþjóðlegum rannsóknum á sviði astma,
ofnæmis, langvinnrar lungnateppu og kæfisvefns
og einnig handleiðslu meistara- og doktorsnema.
Þórarinn er frá árinu 2001 yfirlæknir sameinaðrar
lungnadeildar Landspítala og prófessor
við læknadeild HÍ frá 2003. Hann er einnig
gestaprófessor við University of Pennsylvania
og dósent við Uppsalaháskóla. Þórarinn hefur
birt á ferli sínum um 100 vísindagreinar og hafa
54 þeirra birst síðustu fimm ár. Hinn svokallaði
H-Index Þórarins er 34 en heildarfjöldi tilvitnana í
greinar hans eru nær 4000.
Hann segir að hugur sinn hafi fyrst staðið
til heimilislækninga en fór þó fljótlega að
vinna á lungnadeild háskólasjúkrahússins í
Uppsölum. „Eg ætlaði mér að fara í heimilis-
lækningamar en laðaðist smám saman að þessu
rannsóknarumhverfi. Þarna var verið að fást við
rannsóknir sem voru alger nýlunda á þeim tíma;
hvernig fólk andar í svefni og þetta var svo nýtt
Hávar fyrir öllum að engar sérstakar frásagnir voru til
Sigurjónsson af því hvað væri að gerast hjá fólki meðan það
svæfi hvað öndun þess varðaði. Um þetta leyti
var einnig verið að greina fyrstu sjúklinga með
kæfisvefn út í heimi og tveir meðferðarmöguleikar
voru kynntir. Annars vegar skurðaðgerð sem við
byrjuðum beita í Uppsölum en hún fólst í því að
fjarlægður var hluti af mjúka gómi og úfi. Hins
vegar var byrjað að beita blásturstæki þar sem lofti
var blásið ofan í öndunarveginn til að koma í veg
fyrir lokun í koki og meðfylgjandi öndrmarstopp
og súrefnisskort."
Strimillinn var 300 metra langur
Þórarinn segir að á þessum árum hafi kæfisvefn
tæpast verið talinn sjúkdómur, fremur félagslegt
hrotuvandamál. „Ég minnist þess að eldri
prófessor, sem ég bar mikla virðingu fyrir, taldi
upp margar deildir og sjúkrahús þar sem hann
hefði starfað á um áratugaskeið og fullyrti að
kæfisvefnssjúklingar sem orðið hefðu á vegi hans
væru ekki teljandi á fingrum annarrar handar. Það
kom síðan til að við ákváðum að kanna meðal 3200
karla í Uppsölum hversu algengur kæfisvefn væri,
sendum þeim spumingalista og rannsökuðum
síðan 60 þeirra. Þessi rannsókn varð grundvöllur
að doktorsritgerðinni sem ég varði 1987."
Eins og ævinlega þegar rannsóknarstarf nær
sér á flug er það samspil áhugasamra einstak-
linga og heppilegra aðstæðna sem hrindir
þeim af stað. Þórarinn hlaut sérfræðiréttindi í
lungnalækningum 1984 og hann segir að almennur
áhugi á kæfisvefnsrannsóknum ásamt góðum
fjárhagslegum stuðningi við rannsóknirnar hafi
gert honum kleift að einbeita sér að þessum
rannsóknum á árunum 1984-1987.
„Búnaðurinn sem notaður var við svefnrann-
sóknirnar var barn síns tíma, pappírsstrimillinn
eftir næturlangt heilalínurit var 300 metra langur
og í það fóru nær tveir lítrar af bleki. Þetta
var því gífurlega dýrt. Ég minnist þess að við
keyptum fyrsta einfalda súrefnismettunarmælinn
í Uppsölum. Hann kostaði þá rúmlega 100.000
sænskar krónur. Tvær milljónir íslenskra króna
á núvirði. Sams konar mælitæki kostar í dag um
20.000 íslenskar krónur og margir sjúklingar eiga
þetta sjálfir."
Þetta lýsir því ágætlega hversu dýr allur
550 LÆKNAblaðið 2010/96