Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 11

RANNSÓKN
Lyfjanotkun eldri íslendinga sem búa heima
Lýðgrunduð rannsókn í dreifbýli og þéttbýli
Árún K. Sigurðardóttir1 hjúkrunarfræðingur, Sólveig Ása Árnadóttir1 sjúkraþjálfari, Elín Díanna Gunnarsdóttir2 sálfræðingur
ÁGRIP
Tilgangur: Að lýsa lyfjanotkun eldri íslendinga sem búa heima, með því að rýna í fjölda lyfja, fjöllyfjanotkun (>5 lyf) og notkun út frá ATC-flokkunarkerfi
lyfja. Einnig að rannsaka tengsl lyfjanotkunar við fjölbreytta einstaklings-, umhverfis- og lífsstílsþætti með áherslu á búsetu í dreifbýli eða þéttbýli.
Efniviður og aðferðir: Lýðgrunduð þversniðsrannsókn. Þátttakendur voru valdir með slembiúrtaki úr þjóðskrá fyrir eitt þéttbýlissvæði (n=118) og tvö
dreifbýlissvæði (n=68). Skilyrði fyrir þátttöku: 1) a65 ára, 2) býr heima, 3) fær um að tjá sig munnlega. Upplýsingar um lyf voru skráðar eftir lyfjakorti og
viðtölum. Spurningalisti og fimm stöðluð matstæki voru notuð til að meta mögulega áhrifaþætti lyfjanotkunar.
Niðurstöður: Þátttakendur tóku að meðaltali 3,9 lyf og algengi fjöllyfjanotkunarvar 41%. Karlar notuðu að meðaltali 3,5 en konur 4,4 lyf (p=0,018).
Miðað við dreifbýlisbúa höfðu þéttbýlisbúar færri sjúkdómsgreiningar, meiri líkamlega færni, minni verki og færri þunglyndiseinkenni. Að teknu tilliti til
þessara þátta tengdist fjöldi lyfja búsetu í þéttbýli (p<0,001) og fjölda sjúkdómsgreininga (p<0,001). Líkurnar á fjöllyfjanotkun jukust einnig með búsetu
í þéttbýli (p=0,023) og fleiri sjúkdómsgreiningum (p=0,005). Þá tengdist blóðlyfjanotkun búsetu i þéttbýli, fleiri sjúkdómsgreiningum, hærri aldri og karl-
kyni.
Ályktun: Niðurstöður sýna óútskýrðan svæðisbundinn mun á lyfjanotkun eldri íslendinga. Rannsaka þarf frekar hvers vegna þéttbýlisbúar nota jafn
mörg og jafnvel fleiri lyf en dreifbýlisbúar þrátt fyrir að koma betur út á mælingum á heilsu.
Inngangur
'Heilbrigðisvísindasviði,
2hug- og félagsvísinda-
sviði Háskólans
á Akureyri.
Fyrirspurnir: Árún K.
Sigurðardóttir
amn@unak.is
Barst: 1. apríl 2011,
samþykkt til birtingar:
14. október 2011.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Erlendar rannsóknir sýna að lyfjanotkun eldra fólks
hefur aukist á síðustu áratugum.1'2 Samfara þessu
hefur þörfin á því að fylgst sé náið með stöðu og þróun
á lyfjameðferð aukist, þar sem vandkvæði sem tengjast
ofnotkun, vanmeðhöndlun og meðferðarheldni eru
þekkt.3 Þá er fjöllyfjanotkun, eða það að taka fimm lyf
eða fleiri á dag,4,5 algeng meðal fólks á efri árum2,5 og
eykur hættu á milliverkunum lyfja og innlögnum á
sjúkrahús.6 Auk þess er fjöllyfjanotkun og notkun lyfja
úr ákveðnum flokkum meðal áhættuþátta fyrir byltur.71
sænskri rannsókn á 75-89 ára gömlu fólki sem bjó heima
kom í ljós að algengi fjöllyfjanotkunar var 57%, algengi
óhóflegrar fjöllyfjanotkunar (fleiri en 10 lyf á dag) 18%
og var meðallyfjanotkun 5,4 lyf á dag.5 í kanadískri
heimildasamantekt á niðurstöðum 26 rannsókna um
lyfjanotkun eldra fólks sem bjó heima, reyndist ekki
munur á lyfjanotkun eftir búsetu í dreifbýli eða þétt-
býli.1 Höfundar vöktu hins vegar athygli á því að búseta
í dreifbýli gæti haft áhrif á aðgengi að lyfjum. Vísað
var til þátta eins og fjarlægðar heilbrigðisþjónustu frá
heimili, erfiðleika við að ferðast milli staða og erfiðleika
við að manna stöður í heilbrigðisþjónustu, sem allir geti
haft þau áhrif að eldra fólk í dreifbýli fái síður viðeig-
andi lyfjameðferð en jafnaldrar þeirra í þéttbýli.
Niðurstöður nýlegrar rannsóknar á geðlyfjanotkun
eldri íslendinga benda til að huga þurfi betur að lyfja-
málum þessa hóps.8 Rannsóknin byggði á lyfjagagna-
grunni landlæknisembættisins og leiddi í ljós að þótt
rannsóknarþýðið (70 ára og eldri búsettir utan öldrunar-
stofnana) væri aðeins 8,6% af heildarmannfjölda leysti
þessi aldurshópur út tæplega þriðjung allra lyfjaávísana
á árinu 2006. Niðurstöðurnar sýndu einnig að algengi
geðlyfjanotkunar óx með hækkandi aldri, eða úr 49%
í hópi 70-74 ára upp í 86% hjá þeim sem náð höfðu 95
ára aldri.
Markmið þessa verkefnis var að rannsaka lyfja-
notkun eldri íslendinga og tengsl lyfjanotkunar við bú-
setu í sveit eða bæ, en slíkar upplýsingar eru af skornum
skammti hérlendis. Einnig var ætlunin að rýna í tengsl
valinna einstaklings-, umhverfis- og lífsstílsþátta við
fjölda lyfseðilsskyldra lyfja, fjöllyfjanotkun og notkun
út frá ATC-flokkunarkerfi lyfja.9
Efniviður og aðferðir
Þessi rannsókn var lýðgrunduð þversniðsrannsókn
og hluti af stærra verkefni sem fjallaði um hreyfingu,
þátttöku og sjálfsmat á heilsu eldra fólks í dreifbýli og
þéttbýli.10 Þátttakendur voru valdir með slembiúrtaki úr
þjóðskrá yfir íbúa eins þéttbýlissvæðis og tveggja sam-
liggjandi dreifbýlissvæða á Norðurlandi. I þéttbýlinu
var að jafnaði skemmra en 200 metrar milli húsa og
íbúar svæðisins byggðu afkomu sína ekki á landbúnaði.
Þátttakendur í dreifbýli bjuggu flestir á bóndabæjum og
meirihlutinn lifði á landbúnaði. Skilyrði fyrir þátttöku
var að viðkomandi væri: 1) 65 ára eða eldri, 2) búsettur
heima en ekki inni á stofnun og 3) fær um að tjá sig
munnlega.
í slembiúrtakinu voru 250 manns, 159 úr þéttbýli og
91 úr dreifbýli. Hlutfallslega stærra úrtak var valið úr
dreifbýli (51,7%) en þéttbýli (8,6%) til að tryggja nógu
marga dreifbýlisbúa í hóp þátttakenda. Kynningarbréf
var sent til allra í úrtakinu og því fylgt eftir með sím-
tali þar sem kannað var hvort skilyrðum fyrir þátttöku
LÆKNAblaðið 2011/97 675