Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 31

Y F I R L I T
Tafla II. Samanburður á fjármagni í Bandarikjadötum til rannsókna og þróunar
á greiningum, meðferð og forvörnum gegn VSÞ annars vegar og HIV, malaríu
og berklum hins vegar. Einnig sést samanburður á sjúkdómsbyrði samkvæmt
DALY-kerfinu, dánartiðni, algengi og nýgengi.
Sjúkdómur USD DALY Dánartíðni Algengi Nýgengi
Kinetoplastidt 125.123 4.170 138 27.200 2.570
Niöurgangur 113.889 72.777 2.260 u.v. 1.500.000
Beinbrunasótt 82.014 670 18 u.v. 100.000
Ormar og ögðurt 51.592 14.843 335 2.844.000 7.552
Holdsveiki 5.619 198 6 213 249
Buruli-sár 2.413 u.v. u.v. u.v. u.v.
Augnyrja 1.680 1.334 0 84.000 837
Aðrir sjúkdómarT u.v. 681 41 u.v. 241
Samanlagt 382.330 94.673 2.798 2.955.413 1.611.449
Sjúkdómur USD DALY Dánartíðni Algengi Nýgengi
HIV 1.083.000 58.500 2.040 31.400 2.800
Malaria 468.449 34.000 863 4.400 243.000
Berklar 410.429 34.200 1.464 13.900 7.800
Samanlagt 1.961.878 126.700 4.367 49.700 253.600
Allar tölur eru margfeldi af 1/1000; USD = Bandaríkjadalir; DALY = sjúkdómsbyrði; t = leishmaniasis og trypanosomiasis; t = onchocerciasis, filariasis, schistosomiasis og iðraormar; T = mýgulusótt, dracunculiasis, himberjasótt, japönsk heilabólga; u.v. = upplýsingar vantar.
laginu.18 Því er um töluverðan fjárhagslegan ávinning samfélaga
að ræða af því að uppræta smit þessara sjúkdóma, bæði vegna
minnkaðs vinnutaps smitaðra og tiltölulega lágs kostnaðar við
upprætingu vissra sjúkdóma.2
Forvarnir og meðferðir
Margir sjúkdómsvaldar, jafnt bakteríur, veirur og sníkjudýr, ber-
ast manna á milli með biti skordýra sem sjúga blóð. Lækka má
nýgengi þess háttar smita með forvörnum eins og netum, fælum
og eitri.1019'21-27-32 Vatn mengað af sýklum veldur smiti niðurgangs-
sjúkdóma, auk agða og orma. Skortur á viðunandi salernisaðstöðu
veldur einnig smiti niðurgangssjúkdóma og fjölgun flugna sem
bera bakteríur og sníkla. Brunnar, kamrar og fræðsla til íbúa á
svæðum þar sem sjúkdómarnir eru landlægir geta því haft mikil
áhrif á nýgengi smita ýmissa VSÞ.11'17-33'34 Bóluefni eru ekki til nema
gegn sárafáum sjúkdómum innan hópsins, og ef þau eru til á ann-
að borð, standa þau stærsta sjúklingahópnum sjaldan til boða.35
Þá getur einnig verið að smitleið sé óþekkt eða að birtingarmynd
sjúkdóms sé það lengi að koma fram að ábatasamar forvarnir séu
ekki þekktar. Því hefur eftirspum aukist eftir greiningaraðferðum
sem gætu greint sjúkdóm á frumstigi áður en alvarlegar afleið-
ingar hans koma fram.20-36'37
Meðferð fer oftast fram með fjöldalyfjagjöf sem gefin er heilum
samfélögum í einu til að spara tíma og peninga, en einnig til for-
varna. Þau lyf sem þykja henta til fjöldameðferðar hafa fáar og
mildar aukaverkanir, eru gefin um munn, skammtar eru tilbúnir
eða auðvelt að reikna þá út, ónæmi gegn lyfjunum er lítið eða
óþekkt auk þess sem sum lyf virka einnig gegn öðrum tegundum
svipaðra sýkla. Dæmi um slík lyf eru ivermectín og albendazól
sem notuð eru gegn árblindu annars vegar og þráðormasýki hins
vegar.8 En ekki henta öll lyf til fjöldameðferðar, til dæmis vegna
mikilla aukaverkana eða kostnaðar.19'37 Sumar rannsóknir segja
fjöldalyfjagjafir ekki skila tilætluðum árangri. Til dæmis er erfitt
að meðhönda ormasýkingar þar sem lyfin drepa ekki fullorðna
orma og þarf því að veita lyfjameðferð í allt að 15 ár, eins og á við
um ivermectín-gjöf. Einnig er ekki sjálfsagt að allir sem smitast
taki lyfin inn þó þau standi þeim til boða, oftast vegna þess hve
birtingarmynd sjúkdómsins er lengi að koma fram.37'38
Fjárframlög og vísindagreinar
Tekið hefur verið saman hve miklu fjármagni var varið á árinu
2007 til rannsókna og þróunar á greiningu, forvörnum og meðferð
margra sjúkdóma sem teljast til VSÞ (tafla II).6-39 í töflunni er einnig
samantekt á DALY, dánartíðni, algengi og nýgengi sjúkdómanna,
auk sömu upplýsinga um HIV, malaríu og berkla.3'5'815'17'20'22'26'40 í
ljós kom að til VSÞ sem hóps var veitt minna fjármagni en til hvers
einstaks sjúkdóms hinna þriggja áðurnefndu, eða samtals um 382
milljónum Bandaríkjadala. Vanræktu sjúkdómarnir hafa mikla
samanlagða sjúkdómsbyrði samkvæmt DALY-kerfinu, þó niður-
gangssjúkdómar séu þar atkvæðamestir með tæplega 73 milljónir
DALY. Aðrir sjúkdómar hafa ekki nærri eins mikla sjúkdómsbyrði
og HIV, malaría og berklar. Dánartíðni VSÞ er almennt ekki há
fyrir utan niðurgangssjúkdóma. Algengi og nýgengi þeirra er
hins vegar hátt og einstaka sinnum hærra en hinna sjúkdómanna
þriggja. Þá skal bent á þá staðreynd að margir geta verið smit-
aðir af nokkrum sjúkdómum í einu, bæði innan hóps vanræktra
sjúkdóma og af hinum þremur.
Ef miðað er við sjúkdómsbyrði samkvæmt DALY-kerfinu, fá
VSÞ sem hópur 3-4,5 sinnum minna fjármagn til rannsókna og
þróunar en hver hinna sjúkdómanna fyrir sig (tafla III). Fjár-
magn sem veitt var til VSÞ er einnig tvisvar til fjórum sinnum
minna ef miðað er við dánartíðni. Fjármagn miðað við algengi er
minna en einn Bandaríkjadalur á hvert tilfelli, en HIV, malaría
og berklar fá 30-106 Bandaríkjadali á tilfelli. í nokkrum tilvikum
fá ákveðnir sjúkdómar innan hóps VSÞ hærra hlutfall fjármagns
en samanburðarsjúkdómarnir og er hlutfallið í raun afar misjafnt
innan hópsins. Beinbrunasótt fær hlutfallslega mest fjármagn
miðað við DALY og dánartíðni, hvort sem miðað er við VSÞ eða
samanburðarsjúkdóma. Beinbrunasótt, holdsveiki og kinetoplastid
(Leishamania og Trypanosoma cruzi og brucei) eru oftast með hæst
hlutfall, en ormar og ögður, niðurgangssjúkdómar og augnyrja
eru oftast lægst. Tölur um fjármagn og faraldsfræði allra sjúkdóm-
anna liggja þó ekki alltaf fyrir.
Fimm til átta sinnum fleiri greinar eru birtar á PubMed og Web
of Science um aðra sjúkdóma sem hafa þó svipað hátt DALY og
VSÞ. Má þar til dæmis nefna sjúkdóma eins og mýlisskaða (mul-
tiple sclerosis), lifrarbólgu B, botnlangabólgu, stífkrampa, þvag-
blöðrukrabbamein og Parkinson sjúkdóm. Hefur hlutfallið aukist
undanfarin ár á kostnað VSÞ. Það sama gildir um yfirlitsgreinar,
séu þær skoðaðar sérstaklega.1
Umræður
Af samanburði fjárframlaga og fjölda birtra vísindagreina má
draga þá ályktun að sjúkdómahópurinn sem hér um ræðir sé í
raun vanræktur. Ef áætluð fjárframlög til sjúkdóma væru einungis
LÆKNAblaðið 2011/97 695