Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 13

RANNSÓKN
meiri líkamlega áreynslu í daglegu lífi. Tímamælt upp og gakk
próf (Timed Up og Go = TUG) er mat á grunnhreyfifærni þar sem
lengri tími í sekúndum gefur vísbendingar um slakari hreyfifærni
og minni sjálfsbjargargetu.12 Bodily Pain scale er undirkvarði úr SF-
36 (Short Fornt 36-item health survey). Hann veitir stig frá 0-100 og
gefur hærri tala til kynna minni verki.13 Þunglyndismat fyrir aldr-
aða (Geriatric Depression Scale = GDS) veitir stig frá 0-30 þar sem
fleiri stig gefa vísbendingu um fleiri þunglyndiseinkenni.14-15 Próf
á vitrænni getu (Mini-Mental State Examination = MMSE) veitir stig
frá 0-30, fleiri stig tákna meiri vitræna getu16'17 og stig undir 24 gefa
vísbendingu um að vitræn geta sé mögulega skert.18
Tölfræði var unnin með SPSS útgáfu 17,0 og Stata 10,1. Mark-
tektarmörk voru sett við p=0,05. Til að lýsa þátttakendum, aðstæð-
um þeirra og lyfjanotkun var reiknað meðaltal (M), staðalfrávik
(sf) og spönn fyrir allar samfelldar breytur og tíðni og hlutföll fyrir
flokkabreytur. Þessar breytur voru bornar saman eftir búsetu með:
t-prófi fyrir samfelldar breytur, Mann-Whitney U prófi fyrir rað-
breytur og kí-kvaðratsprófi fyrir tvíkosta breytur. Þá voru fjöldi
lyfja (t-próf), fjöllyfjanotkun og notkun lyfja í mismunandi ATC-
flokkum (kí-kvaðratspróf) borin saman eftir búsetu, aldursflokki
og kyni.
Fjölbreytuaðhvarfsgreining var notuð til að skoða sjálfstæð
tengsl lyfjanotkunar við nokkra mögulega áhrifaþætti (frum-
breytur) sem voru valdir með það að markmiði að gefa sem besta og
fjölbreyttasta mynd af heilsu, færni, persónulegum þáttum og um-
hverfisþáttum í lífi eldri einstaklinga. Sömu frumbreytur voru not-
aðar í sex aðhvarfslíkönum en þar sem þátttakendur voru einungis
186 talsins var fjöldi frumbreyta í líkönunum takmarkaður. Búseta,
aldur og kyn fengu forgang inn í frumbreytuhópinn, í kjölfarið
fylgdu niðurstöður mælinga með stöðluðum matstækjum (vitræn
geta, þunglyndiseinkenni, líkamleg færni, líkamleg áreynsla og
verkir) og að síðustu sú breyta sem hafði marktæk tengsl við bæði
búsetu og lyfjanotkun (sjúkdómsgreiningar). Við skimun gagna
reyndust þessar breytur uppfylla skilyrði fyrir línulega og lóg-
istíska fjölbreytuaðhvarfsgreiningu. Eitt fjölbreytulíkanið byggði
á línulegri aðhvarfsgreiningu þar sem fjöldi lyfja var samfelld
fylgibreyta. Fimm líkön byggðu á lógistískri aðhvarfsgreiningu
þar sem fylgibreytan var tvíkosta fjöllyfjanotkun (<5 lyf; a5 lyf)
eða tvíkosta breytur sem sýndu notkun lyfja úr fjórum algengustu
ATC-lyfjaflokkum (nota ekki; nota), eða: 1) meltingarfæra- og efna-
skiptalyf, 2) blóðlyf, 3) hjarta- og æðasjúkdómalyf og 4) tauga- og
geðlyf. Öll gögn voru vigtuð fyrir aðhvarfsgreininguna til að leið-
rétta fyrir hlutfallslega stærra úrtak úr dreifbýli en þéttbýli.
Niðurstöður
Þátttakendur voru á aldrinum 65 til 88 ára og meðalaldurinn var
74 ár (sf= 6,3). Ekki var munur á aldri eftir búsetu eða kyni. í töflu I
er frekari lýsing á þátttakendum í dreifbýli og þéttbýli, aðstæðum
þeirra, fjölda lyfja og fjöllyfjanotkun. Ellefu prósent þátttakenda
voru án lyfja, 48% prósent tóku eitt til fjögur lyf, 37% tóku inn
fimm til níu lyf og 4% voru á 10 lyfjum eða fleiri. Fimm prósent
þátttakenda sögðust ekki vera með neina greinda sjúkdóma, 30%
voru með eina til tvær sjúkdómsgreiningar og 65% voru með þrjár
eða fleiri. Próf á vitrænni færni (MMSE) leiddi í ljós að 11% þátttak-
enda voru með MMSE-stig á bilinu 16-24 sem getur bent til mildrar
skerðingar á vitrænni getu. Allir töluðu góða íslensku en fimm
Tafla II. Samanburöur á lyfjanotkun, úr 13 ATC-flokkum, eftir búsetu í dreifbýli
og þéttbýli. Prósentutölur i sviga.
ATC-flokkur Heild* N=186 Þéttbýli n=118 Dreifbýli n=68 PÍ
A - Meltingarfæra- og efnaskiptalyf 65 (34,9) 40 (33,9) 25 (36,8) 0,70
B - Blóðlyf 67 (36,0) 46 (39,0) 21 (30,9) 0,30
C - Hjarta- og æðasjúkdómalyf 123(66,1) 78 (66,1) 45 (66,2) 0,90
D - Húðlyf 1 (0,5) 0(0) 1(1.5) 0,19
G - Þvagfæralyf, kvensjúkdómalyf og kynhormónar 15(8,1) 9 (7,6) 6 (8,8) 0,78
H - Hormónalyf, önnur en kynhormónar 23 (12,4) 15(12,7) 8 (11,8) 0,86
J - Sýkingalyf 5 (2,7) 2(1,7) 3 (4,4) 0,27
L - Æxlishemjandi lyf og lyf til ónæmistemprunar 4 (2,2) 1 (0,8) 3 (4,4) 0,11
M - Vöðvasjúkdóma- og beinagrindarlyf 42 (22,6) 25(21,2) 17(25) 0,55
N - Tauga- og geðlyf 69 (37,1) 43 (36,4) 26 (38,2) 0,88
P - Sníklalyf (skordýraeitur og skordýrafælur) 1 (0,5) 0(0) 1 (1.5) 0,19
R - Öndunarfæralyf 22 (11,8) 16(13,6) 6 (8,8) 0,34
S - Augn- og eyrnalyf 6 (3,2) 1 (0,8) 5 (7,4) 0,01
• Gögnin eru ekki vigtuð; t p-gildi gefur til kynna hvort búsetutengdur munur á
lyfjanotkun er marktækur.
voru fæddir og uppaldir utan íslands. Miðað við dreifbýlisbúa
höfðu þéttbýlisbúar færri sjúkdómsgreiningar, meiri líkamlega
færni, minni verki og færri þunglyndiseinkenni. Að auki höfðu
þéttbýlisbúar lengri skólagöngu að baki, töldu sig frekar hafa
nægar ráðstöfunartekjur og bjuggu frekar einir.
Þátttakendur tóku að meðaltali 3,9 lyf (sf=2,7) og fjöllyfjanotk-
un var til staðar hjá 41% þeirra. Ekki reyndist marktækur munur á
meðalfjölda lyfja eða fjöllyfjanotkun miðað við búsetu eina og sér
(tafla I). Aldurshópur og kyn reyndust hins vegar hafa marktæk
tengsl við fjölda lyfja en ekki við fjöllyfjanotkun. Að meðaltali
tóku þeir sem voru 65-74 ára 3,6 lyf (sf=2,7) en þeir sem voru 75-
88 ára tóku að meðaltali 4,5 lyf (sf=2,7) (p=0,034). Fjöllyfjanotkun
var til staðar hjá 37% þeirra sem voru 65-74 ára en hjá 47% þeirra
sem höfðu náð 75 ára aldri (p=0,161). Karlar notuðu að meðaltali
3,5 lyf (sf=2,6) á móti 4,4 lyfjum (sf=2,8) hjá konum (p=0,018). Fjöl-
lyfjanotkun var til staðar hjá 38% karla og 44% kvenna (p=0,432).
I töflu II má sjá lyfjanotkun samkvæmt ATC-flokkunarkerfinu
hjá öllum þátttakendum, sundurliðaða eftir dreifbýli og þéttbýli.
Hjarta- og æðasjúkdómalyf (C-flokkur) reyndust vera mest notuð
en 66% notuðu slík lyf. Þrjátíu og sjö prósent notuðu tauga- og
geðlyf (N-flokkur), 36% blóðlyf (B-flokkur) og 35% meltingarfæra-
og efnaskiptalyf (A-flokkur). Óflokkanlegir lyfjaskammtar miðað
við ATC-flokkunarkerfið reyndust einungis 2,6% (19 af 730) af
skráðum lyfjaskömmtum í rannsókninni.
Almennt var ekki marktækur munur á notkun lyfja úr ATC-
flokkum eftir búsetu (tafla II). Þó kom fram munur eftir búsetu
meðal þeirra fáu sem notuðu augn- og eyrnalyf (S-flokkur) en
LÆKNAblaðið 2011/97 677