Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 48

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Prófessor og yfirlæknir á Landspítala
Þórður var skipaður prófessor í lyflækn-
ingum frá 1. apríl 1982. „Svo skemmtilega
vill til að það var nákvæmlega 75 árum
eftir að afi minn, Þórður Sveinsson, var
skipaður yfirlæknir geðveikrahælisins að
Kleppi."
Það væri að sjálfsögðu hægt að setja á
langan pistil um feril Þórðar Harðarsonar
í embætti prófessors og yfirlæknis og síðar
sviðsstjóra á Landspítalanum. Ahrifa hans
gætir víða. Hann hefur átt þátt í þróun
nýrra kennsluhátta og vísinda við lækna-
deild HÍ og á Landspítala. Hann hefur
verið í fararbroddi við að innleiða ýmsar
nýjungar í lyflæknisfræði, sérstaklega á
sérsviði sínu, hjartalækningum. Hann
hefur verið þátttakandi, frumkvöðull eða
hvatamaður að sumum merkustu vísinda-
rannsóknum á sviði hjartalækninga og
forvarna sem gerðar hafa verið hérlendis
á undanförnum þremur áratugum. Hann
hefur setið í stjórnum rannsókna- og heil-
brigðisstofnana og verið stjórnvöldum til
ráðgjafar um heilbrigðismál. Hann hefur
setið í ritstjórn Læknablaðsins, siðanefnd
Læknafélags íslands og ýmsum mats-
nefndum á vegum þess. Ymislegt er ótalið,
en látum nægja að segja að Þórður Harðar-
son hafi verið einn lykilmanna í þróun
íslenskrar læknisfræði á undanförnum
þremur til fjórum áratugum. Hefði hann
valið sér læknisfræði að ævistarfi ef hann
stæði frammi fyrir því vali í dag?
„Já, alveg hiklaust. Ég hef verið alsæll
í þessu starfi og gæti ekki hugsað mér
annað. Hins vegar er ég ekki viss um að
ég myndi velja mér hjartalækningar að
sérgrein. Ástæðan er sú að mér finnst
greinin orðin fulltæknivædd. Ég get ekki
hugsað mér þá tilveru að vinna alltaf við
tæki og tól. Tími hjartalækninga sem list-
greinar eða rökþrautar er líklega liðinn, en
ég vil starfa með fólki og hef kynnst alveg
ómetanlega áhugaverðu og skemmtilegu
fólki í gegnum starfið og þar finnst mér
kjarni læknisfræðinnar liggja. Að kynnast
sjúklingnum, persónu hans og aðstæðum,
og vinna síðan mat og greiningu út frá
því. Þeim sérgreinum sem snúast fyrst og
fremst um sjúklinginn hefur fækkað og
það finnst mér í rauninni miður. Heim-
ilislækningar og öldrunarlækningar eru
meðal þeirra greina sem hafa enn nokkuð
breiða mannlega skírskotun og byggjast
á persónulegum samskiptum við sjúk-
linginn. Þær gera þó ekki síður faglegar
kröfur, því til þess að geta sinnt sjúklingi
sínum vel þarf heimilislæknirinn að hafa
mjög yfirgripsmikla þekkingu á ýmsum
sjúkdómum og skilning á mannlegu eðli.
Viðfangsefni í lýðheilsu og stjórnun heil-
brigðistofnana hafa höfðað til mín síðustu
árin og hugsanlega myndi ég leita á þau
mið ef ég ætti allra kosta völ á ný."
Mannlegi þátturinn
Þórður segist telja að hinn mannlegi þátt-
ur sé á undanhaldi í nútímalæknisfræði.
„Nærtækasta dæmið er ef til vili
bráðamóttaka Landspítalans fyrir
hjartasjúklinga. Þar er alltof algengt að
unglæknar komi með hjartalínurit til sér-
fræðingsins og spyrji hvort ekki eigi að
gera hjartaþræðingu á sjúklingnum. Við
nánari athugun kemur svo í ljós að ung-
læknirinn hefur varla rætt við sjúklinginn
og ekki tekið niður ítarlega sögu hans.
Hann veit það eitt að sjúklingurinn hefur
haft óljósan brjóstverk. I þessu felst bæði
óvirðing við sjúklinginn og misnotkun
á þeim úrræðum sem við búum yfir. í
kennslu unglækna legg ég áherslu á að
talað sé við sjúklinginn og hlustað á hann.
Það er mikilvægast af öllu. Sjúkdóms-
greiningin liggur fyrst og fremst í því sem
sjúklingurinn segir og saga hans er jafnvel
mikilvægari en skoðunin sjálf, þó hún sé
nauðsynleg líka."
I starfi sínu sem prófessor og kennari
hefur Þórður viljað að hlutverk Landspít-
ala sem háskólasjúkrahúss verði skýrara
og markvissara. „Þetta hefur sannarlega
þróast í rétta átt á undanförnum áratugum
og þar hafa margir góðir menn lagst á eitt.
Ég hef þó alltaf haft í huga fyrirmyndir
frá Bandaríkjunum þar sem víða tíðkast
að háskólar eigi spítala. Þótt slíkt eigi
kannski ekki að öllu leyti við hér, þá yrði
togstreitan sem stundum hefur ríkt milli
skóla og sjúkrahúss ef til vill best leyst
með því að HÍ eigi og reki Landspítalann
eða spítalinn verði ábyrgur fyrir klínískri
háskólamenntun heilbrigðisstétta. Þá væri
hin hefðbundna spenna milli þessara
tveggja stofnana úr sögunni.
Ég vil þó segja að núverandi forstjóri
spítalans og framkvæmdastjóri lækninga
eru mjög vakandi fyrir akademískum
sjónarmiðum og oft á fyrri árum höfðum
við háskólamenn meiri ástæðu en nú til
gagnrýni. Þó finnst mér að háskólinn
ætti að eiga beinni aðkomu að yfirstjórn
spítalans. Ég var tvívegis kosinn til
setu í háskólaráði, þrívegis í deildarráði
læknadeildar og lengst af ferli mínum sat
ég fundi stjórnarnefndar ríkisspítala eða
framkvæmdastjórnar Landspítalans. Rauði
þráðurinn í málflutningi mínum á þessum
vettvangi var efling háskólastarfs á Land-
spítala. Því málefni hefur miðað hægar en
ég hefði kosið."
Sparnaður er tvíeggjað sverð
Togstreitan sem Þórður nefnir hefur ávallt
snúist mikið um tíma og fjármuni. „Eðli
málsins samkvæmt gengur þjónustan á
kennsluspítala hægar en ella og það eykur
útgjöld. Ýmislegt annað sem kennslan
kallar sérstaklega á, kostar peninga. Spít-
alinn tekur þannig á sig mikinn kostnað
beint og óbeint vegna kennslunnar og það
ber að virða, en ítrustu sparnaðarsjónar-
mið við reksturinn stangast stundum á
við bestu sjónarmið í þjálfun og kennslu
læknanema og unglækna og stundum er
háskólinn gagnrýndur fyrir að leggja of
lítið af mörkum. Þetta er sérstaklega mikil-
vægt að hafa í huga núna þegar spítalan-
um er gert að skera niður og spara á öllum
póstum. Það getur reynst tvíeggjað sverð.
Rannsóknarhlutverki háskólasjúkrahúss
sem standa á undir nafni má heldur ekki
gleyma, en fjárveitingar spítalans fljóta
líka að nokkru til þessa þáttar."
Þórður hefur stýrt eða átt þátt í fjöl-
mörgum rannsóknarverkefnum á sviði
hjartalækninga. „Það væri of langt mál
að telja þær allar upp, en þó vil ég til
gamans nefna rannsókn byggða á hinum
stóra gagnagrunni Hjartaverndar þar sem
rannsakað var samband menntunar við
heilsufar og dánarlíkur manna. Maríanna
Garðarsdóttir og Kristján Guðmundsson
unglæknar, ásamt nokkrum Hjartavernd-
armönnum, unnu að þessari rannsókn
með mér. Rannsóknin sýndi fram á að
umrætt samband var mjög sterkt hérlendis
og voru þeir sem best voru menntaðir
heilsubetri og lifðu lengur að jafnaði en
þeir sem minnsta menntun höfðu. Einnig
mætti nefna rannsóknir á ofþykktar-
sjúkdómi í hjarta, meðferð háþrýstings og
fleira."
Þórður segir að á íslensku vísindasviði
beri rannsóknir í erfðafræði hæst. „Þar
712 LÆKNAblaðið 2011/97