Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 32

Y F I R L I T
Tafla III. Hlutfall fjármagns annars vegarog sjúkdómsbyrði, dánartíðni, algengis
og nýgengis hins vegar.
Sjúkdómur USD / DALY USD / dánartiðni USD / algengi USD / nýgengi
Kinetoplastidt 30,0 906,7 4,6 48,7
Niðurgangur 1,6 50,4 u.v. 0,1
Beinbrunasótt 122,4 4556,3 u.v. 0,8
Ormar og ögðurt 3,5 154,0 0,0 6,8
Holdsveiki 28,4 936,5 26,4 22,6
Buruli-sár u.v. u.v. u.v. u.v.
Augnyrja 1,3 u.v. 0,0 2,0
Aðrir sjúkdómarT u.v. u.v. u.v. U.V.
Samanlagt 4,0 136,6 0,1 0,2
Sjúkdómur USD / DALY USD / dánartíðni USD / algengi USD / nýgengi
HIV 18,5 530,9 34,5 386,8
Malaría 13,8 542,8 106,5 1,9
Berklar 12,0 280,3 29,5 52,6
Samanlagt 15,5 449,3 39,5 7,7
USD = Bandaríkjadalir; DALY = sjúkdómsbyrði; t = leishmaniasis og trypanosomiasis;
t = onchocerciasis, filariasis, schistosomiasis og iðraormar; 7 = mýgulusótt,
dracunculiasis, himberjasótt, japönsk heilabólga; u.v. = upplýsingar vantar.
metin eftir DALY eða dánartíðni, ættu hlutföll milli VSÞ og HIV,
malaríu eða berkla að vera nokkuð jöfn. Því má draga þá ályktun
að DALY, eða í raun hvaða breyta sem er, skipti ekki máli þegar
gefendur ákvarða hvert skuli veita fjármagni. Tölur um faralds-
fræði VSÞ eru taldar vanmetnar og DALY þykir ekki nægilega gott
matstæki fyrir sjúkdómana. Því má leiða líkur að því að sjúkdóms-
byrði VSÞ sé vanmetin og að þeir séu jafnvel enn vanræktari en
tiltækar upplýsingar gefa til kynna. Af samanburði fjármagns má
enn fremur draga þá ályktun að ákveðnir sjúkdómar innan hóps-
ins séu meira vanræktir en aðrir, allt eftir því hvaða breyta er til
samanburðar.
Erfitt er að benda á ástæður þessarar vanrækslu með vísinda-
legum aðferðum, en ýmsar getgátur hafa litið dagsins ljós. Þar á
meðal sú einfalda staðreynd að VSÞ draga færra fólk til dauða á
ári hverju en HIV, malaría og berklar og hljóti þannig minna umtal
og þá jafnframt minna fjármagn - í heild og hlutfallslega. Fæstir
VSÞ finnast í tempruðu loftslagi, en HIV og berklar eru vaxandi
vandi á Vesturlöndum og Austur-Evrópu. Lítill áhugi vestrænna
vísindamanna á sjúkdómum fjarri heimaslóðum er því ein kenn-
ing.41 Einnig er talinn vera lítill fjárhagslegur hvati til staðar fyrir
lyfjafyrirtæki að framleiða vöru fyrir markað sem er lítils virði, þar
sem flestir sem smitast af vanræktum sjúkdómum hafa ekki mikið
lausafé. Engu að síður má þó nefna að um helmingur fjármagns
sem veitt er til vanræktra sjúkdóma kemur alfarið frá einkarekn-
um lyfjafyrirtækjum.42 Til eru dæmi þess að komið sé til móts við
kostnað smitaðra einstaklinga með því að veita gjaldfrjálsa lyfja-
meðferð til dæmis gegn holdsveiki og árblindu.10-43 Nú eru starfrækt
nokkur verkefni af hálfu Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar
(WHO) auk alþjóðlegra sjóða, lyfjafyrirtækja og þróunarstofnana
sem stuðla eiga að eyðingu eða útrýmingu ákveðinna vanræktra
sjúkdóma. Sum þeirra, eins og verkefni gegn dmcunculiasis, augn-
yrju og sogæðaþráðormum, hafa sýnt fram á til hversu mikils er
að vinna á vettvangi þessara sjúkdóma með einföldum aðgerð-
um.1™1
Einnig er mögulegt að yfirvöld á svæðum þar sem sjúkdóm-
arnir eru landlægir vanræki vandamálið. Almennt skipulagsleysi
og skortur á eftirliti yfirvalda gætu viðhaldið háu nýgengi smita.
Jafnframt geta fordómar íbúa þessara svæða gegn vestrænum
áhrifum eða fræðum hindrað upptöku nýrrar tækni við greiningu,
forvarnir eða meðferð. Þar að auki gæti ný tækni einfaldlega verið
verðlögð allt of hátt miðað við fjárhagslega stöðu smitaðra og/eða
samfélaga, en heilbrigðiskerfi margra landa þar sem vanræktir
sjúkdómar eru landlægir ráða ekki við þann kostnað sem þeim
fylgir.19-45 Gjaldfrjálsar fjöldalyfjagjafir koma þannig ekki einungis
til móts við einstaklinga heldur heil ríki.
Athygli vísindasamfélagsins virðist ekki hafa beinst sterklega
að VSÞ þó sjúkdómsbyrði þeirra sé mikil. Með aukinni með-
vitund um byrði sjúkdómanna á heiminn verður að fylgja meiri
áhugi vísindamanna á að ráða niðurlögum þeirra. Sjúkdómarnir
bjóða í rauninni upp á möguleika til að skapa nýja þekkingu, en á
mörgum sviðum eru jafnvel grunnrannsóknir enn á byrjunarreit.
Bættar upplýsingar um eðli sjúkdómanna og betri greiningarað-
ferðir og lyfjameðferðir vantar.41 Einnig vantar bóluefni gegn lang-
flestum VSÞ, ekki síður en gegn þeim sjúkdómum sem hafa hærri
dánartíðni. En þó bóluefni væru til staðar, er ekki þar með sagt
að innviðir svæða þar sem VSÞ eru landlægir ráði við dreifingu,
flutninga eða geymslu viðeigandi bóluefna - hvað þá kostnað.35
Lyf til fjöldameðferða gegn vissum sjúkdómum eru ódýr. Þó ekki
sé einhugur um núverandi gagnsemi fjöldalyfjagjafa gegn VSÞ
má benda á að með bættum lyfjum og aukinni fræðslu má nýta
þá þekkingu og úrræði sem skapast hafa til enn frekari ávinn-
inga.2'3746 Vegna þeirra aðstæðna sem sjúkdómarnir þurfa til að
breiðast út, er ljóst að margt má vinna með einföldum forvarn-
araðgerðum, til dæmis byggingu kamra, greftri brunna, dreifingu
flugnaneta og fræðslu til fbúa.10'11'17'19'21'27'32'34 Ekki er víst hvort fá-
tæktin á svæðunum þar sem þeir eru landlægir er orsök sjúkdóm-
anna eða afleiðing. En víst er að þetta eru sjúkdómar sem unnt er
að koma í veg fyrir og það að ráða niðurlögum þeirra skilar miklu
til samfélagsins.2'17'19'44 Samþætting almennrar eflingar lífskjara
með þróunaraðstoð, á forsendum þeirra sem búa á vanþróuðum
svæðum, og beinnar baráttu við sjúkdóma, svo sem með lyfjameð-
ferð, hlýtur að gefa mestan ávinning.211'32
ísland
Sýnt hefur verið fram á slæm efnahagsleg áhrif VSÞ og að barátta
gegn þeim borgi sig. Hvað Islendinga varðar felst okkar framlag
til baráttunnar að langstærstum hluta í þróunaraðstoð og þá mun
frekar í eflingu almennra lífsskilyrða en beinni baráttu við sjúk-
dóma. Markmið Sameinuðu þjóðanna frá 1970 er að ríkari þjóðir
gefi sem samsvarar 0,7% af vergri þjóðarframleiðslu (VÞF) til
þróunaraðstoðar.47 Árið 2009 veittum við íslendingar um þremur
milljörðum króna af opinberum fjármunum til þróunaraðstoðar,
eða sem samsvarar 0,23% af VÞF.48 Yfirlýst markmið núverandi
stjórnvalda er að árið 2020 verði hlutfallið komið upp í 0,7%.
Eftirtektarvert er að eitt það fyrsta sem skorið var niður í utan-
ríkisþjónustu íslendinga eftir efnahagshrunið var framlag til þró-
unarsamvinnu. Færa má rök fyrir því að eitt af meginverkefnum
J
696 LÆKNAblaöið 2011/97