Læknablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 15

RANNSÓKN
þátttakendurnir notuðu (3,9 lyf að meðaltali) og gæti skýringin
verið sú að finnsku þátttakendurnir voru eldri og hluti þeirra
bjó á öldrunarstofnunum. í okkar rannsókn tóku rúm 66% þátt-
takenda hjarta- og æðasjúkdómalyf og rúm 37% tauga- og geðlyf.
Þessir lyfjaflokkar reyndust líka vera algengastir í finnsku rann-
sókninni.2 Það að konur noti meira af tauga- og geðlyfjum og fleiri
lyf en karlar, er samhljóma niðurstöðum erlendra2 og íslenskra8
rannsókna. Mikill munur er á niðurstöðum okkar, þar sem 46%
kvenna og 29% karla notuðu tauga- og geðlyf, og niðurstöðum
rannsóknar á algengi geðlyfjanotkunar (ATC-flokkar N06A, N05A,
N05B, N05C) út frá lyfjagagnagrunni landlæknisembættisins.8 Þar
var algengi geðlyfjanotkunar 66% hjá konum og 47% hjá körlum.
Lægri meðalaldur þátttakenda í rannsókn okkar getur verið ein
skýring á þessum mun.
Ljóst er að þátttakendur í okkar rannsókn, sem allir höfðu
náð 65 ára aldri, voru á færri lyfjum en sambærilegar rannsóknir
sýna.2 Því til stuðnings má nefna að 41% þátttakenda voru á fimm
eða fleiri lyfjum, en í skýrslu landlæknisembættisins20 kemur
fram að árið 2004 reyndust 38% þjóðarinnar, ungir og aldnir, vera
með að minnsta kosti fimm lyfjaávísanir. Þó jókst fjöllyfjanotkun
hjá eldri aldurshópnum og samræmist það finnskum rannsóknar-
niðurstöðum þar sem lyfjanotkun aldraðra jókst að meðaltali frá
4,0 lyfjum upp í 5,6 lyf á fimm ára tímabili.2 Vitað er að fjöllyfja-
notkun getur valdið aukaverkunum hjá eldra fólki og því er brýnt
að gæta hófs, sérstaklega í lyfjaávísunum á tauga- og geðlyf.8 Fjöl-
lyfjanotkun hefur einnig verið tengd við lakari meðferðarheldni í
lyfjainntöku.21
Við túlkun niðurstaðna er vert að hafa helstu takmarkanir í
huga. Þar má fyrst nefna smæð úrtaks sem takmarkaði hversu
marga áhrifaþætti var mögulegt að skoða í fjölbreytuaðhvarfs-
greiningum. Þá komu þátttakendur af afmörkuðum lands-
svæðum, sem rýrir alhæfingagildi niðurstaðna á landsvísu. Hins
vegar má telja það til styrkleika rannsóknarinnar að þátttakendur
voru valdir með slembiúrtaki úr þjóðskrá fyrir svæði þar sem
hagir eldra fólks hafa lítið verið rannsakaðir. Hátt þátttökuhlut-
fall á þessum svæðum styrkir einnig gildi niðurstaðna og tengist
mögulega því að þjálfaðir starfsmenn hittu alla þátttakendur og
lögðu fyrir þá spurningalista og stöðluð matstæki. Sú nálgun
hefur gefið góða raun í rannsóknum á eldra fólki með skerta
heyrn, sjón eða minniháttar tjáskiptaörðugleika. Einnig má telja
til takmarkana að skrá lyf eftir lyfjakorti og viðtölum í stað þess
að leita fanga í lyfjagagnagrunni landlæknis. I finnskri rannsókn22
þar sem skráning geðlyfja (ATC-flokkar N06A, N05A, N05B, N05C)
í lyfjagagnagrunni var borin saman við lyfjakort eldra fólks kom
fram að upplýsingarnar voru mjög sambærilegar, sérstaklega ef
ekki leið of langt frá útleysingu lyfs. I okkar rannsókn voru öll
lyf N-flokksins talin, en ekki bara geðlyfin. Því má búast við að
niðurstöðurnar sýni fram á mikla notkun lyfja úr þeim flokki.
Hins vegar voru eingöngu skráð lyf sem fólk tók að staðaldri, svo
búast má við að verkjalyf og jafnvel svefnlyf séu vantalin. Fleiri
rannsókna er þörf um þetta efni.
Það að 11% þátttakenda voru með milda vitræna skerðingu
samkvæmt niðurstöðum MMSE, getur dregið úr áreiðanleika
upplýsinga. Þá metur rannsóknin ekki meðferðarheldni með tilliti
til lyfjanotkunar. Þátttakendur virtust þó almennt meðvitaðir um
hvaða lyf þeir notuðu og í hvaða skömmtun. Öll lyf voru skráð,
jafnvel tímabundin notkun (eins og sýklalyf). Mögulegt reyndist
að flokka nær alla lyfjaskammta í ATC-lyfjaflokka, sem eykur
áreiðanleika niðurstaðna. Eingöngu var notast við höfuðflokka
ATC og gefa niðurstöður því grófa mynd af lyfjanotkun út frá
ATC-flokkum en ekki nákvæmar upplýsingar um einstök lyf.
Niðurstöður rannsóknarinnar endurspegla lyfjanotkun eldri
Islendinga með því að varpa ljósi á fjölda lyfja, fjöllyfjanotkun og
notkun út frá ATC-flokkunarkerfi lyfja. Mikilvægar vísbendingar
um fjölbreytta áhrifaþætti lyfjanotkunar komu fram, en leita þarf
útskýringa á svæðisbundnum mun á lyfjanotkun og nýta við
gæðamat á þjónustu við eldra fólk í dreifbýli og þéttbýli. Til dæmis
er vert að huga að geðlyfjanotkun eftir landsvæðum, þar sem fyrri
íslenskar rannsóknir hafa sýnt mun almennari geðlyfjanotkun
eldra fólks en hér kom fram. Einnig þarf að rannsaka hvers vegna
þéttbýlisbúar nota jafn mörg og jafnvel fleiri lyf en dreifbýlisbúar,
þrátt fyrir að koma betur út úr mælingum á heilsu.
Þakkir
Þakkir fá allir þeir sem tóku þátt í rannsókninni, starfsmenn rann-
sóknarinnar, Deborah Robinson, Embla Eir Oddsdóttir og Olga
Asrún Stefánsdóttir, og hjúkrunarfræðingarnir Anna Rún Gúst-
afsdóttir, Katrín Eva Marinósdóttir og Kristjana Þórisdóttir sem
flokkuðu lyfin í ATC-flokka. Arna Rún Óskarsdóttir, yfirlæknir
öldrunarlækningadeildar Sjúkrahússins á Akureyri, fær sérstakar
þakkir fyrir góð ráð við ritun greinarinnar. Rannsóknin var styrkt
af Rannís (050410031), Rannsóknasjóði Háskólans á Akureyri og
Háskólasjóði KEA.
Heimildir
1. Grymonpre RE, Hawranik PG. Rural residence and
prescription medication use by community-dwelling older
adults: a review of the literature. J Rural Health 2008; 24:
203-9.
2. Jyrkka J, Vartiainen L, Hartikainen S, Sulkava R, Enlund H.
Increasing use of medicines in elderly persons: a five-year
follow-up of the Kuopio 75+Study. Eur J Clin Pharmacol
2006; 62:151-8.
3. Fialova D, Topinková E, Gambassi G, et al. Potentially
inappropriate medication use among elderly home care
patients in Europe. JAMA 2005; 293:1348-58.
4. Fulton MM, Riley Allen E. Polypharmacy in the elderly: a
literature review. J Am Acad Nurse Pract 2005; 17:123-32.
5. Haider SI, Johnell K, Weitoft GR, Thorslund M, Fastbom
J.The Influence of educational Level on polypharmacy and
Inappropriate Drug Use: A Register Based Study of More
Than 600,000 Older People. J Am Geriatr Soc 2009; 57:62-9.
6. Klarin I, Wimo A, Fastbom J. The association of
inappropriate drug use with hospitalisation and mortality:
a population-based study of the very old. Drugs Aging
2005; 22: 69-82.
7. Hartikainen S, Lönnroos E, Louhivuori K. Medication as a
risk factor for falls: critical systematic review. J Gerontol A
Biol Sci Med Sci 2007; 62:1172-81.
8. Samúelsson Ó, Zoega H, Guðmundsson A, Halldórsson
M. Algengi geðlyfjanotkunar eldri íslendinga utan
stofnana. Læknablaðið 2009; 95:11-7.
9. Lyfjastofnun íslands 2010; ATC-flokkun. lyfjastofnun.is/
media/serlyfjaskra/ATC_flokkun.pdf - október 2011.
10. Amadottir SA, Gunnarsdottir ED, Lundin-Olsson L. Are
rural older Icelanders less physical active than those living
in urban areas? A population-based study. Scand J Public
Health 2009; 37:409-17.
11. Washbum RA, Smith KW, Jette AM, et al. The Physical
Activity Scale for the Elderly (PASE): development and
evaluation. J Clin Epidemiol 1993; 46:153-62.
12. Podsiadlo D, Richardson S. The timed "Up & Go": a test
of basic functional mobility for frail elderly persons. J Am
Geriatr Soc 1991; 39:142-8.
13. Ware JE GB. Overview of the SF-36 health survey and the
Intemational Quality of Life Assessment (IQOLA) project.
J Clin Epidemiol 1998; 51:903-12.
14. Valdimarsdóttir M, Jónsson JE, Einarsdóttir S, Tómasson
K. Mat á þunglyndi aldraðra. Þunglyndismat fyrir
aldraðra - íslensk gerð. Geriatric depression scale (GDS).
Læknablaðið 2000; 86: 344-8.
15. Yesavage J, Brink TL, Rose TL, et al. Development and
validation of a geriatric depression screening scale: a
preliminary report. J Psychiatr Res 1983; 17:37-49.
LÆKNAblaðið 2011/97 679