Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2007, Page 54

JÓN ÓLAFSSON
vissa arfleifð í kristninni heldur sé hann gegnsýrður af kristnum viðhorf-
um. Að auki hafi samtal hins trúarlega og veraldlega einkennt kristin sam-
félög að minnsta kosti síðan á 16. öld, og spumingin um hvort veraldar-
hyggja heimspeki og vísinda samrýmist kristilegri sýn á veröldina jafnan
verið ofarlega á baugi.
A Vesturlöndum hefur þróun trúarbragðanna þannig verið í átt að sátt
við hin veraldlegu viðhorf. Þó að sértrúarsöfnuðir re\ni stöðugt að brjót-
ast undan hinum þröngu skorðum sem þjóðkirkjur eða almennar kirkjm-
einstakra landa sætta sig við, þá er ríkjandi meirihlutaskoðun alls staðar sú
að trúarleg viðhorf og orðaforði hafi fyrst og fremst skre\m- og íhugunar-
gildi í pólitísku samhengi en megi ekki hafa áhrif á nálgun og ák\rarðana-
töku í stjómmálum. En veraldlegt yfirbragð samfélagsins er þó aðeins
hjúpur yfir hinum krisma meimingararfi sem hefur mótað samfélögin um
margra alda skeið. Vestnrlönd em kristin jafhvel þó að hinn krismi hugs-
unarháttur hafi verið færðm í búning veraldlegrar skymsemishyggju. Það
sem meira er: Hinn kristni menningararfur er stöðugt nálægur í allri póh-
tískri orðræðu, jafhvel þó að honum sé á sama tíma meinaður fomilegur
aðgangur að henni. Sá þáttrn sem ef til vill hefur gert vestrænt samfélag
opið í\TÍr fjölmenningarlegum viðhorfum er eimnitt samræða hins trúar-
lega og hins veraldlega. Þessi samræða er sjálfsagður hlutur á Vestmlönd-
um og sjálfsagður hlumr ffá krismu sjónarmiði. Umburðarlyndi hópa hvers
gagnvart öðrum nærist á þessu samspili og krefst þess að gerður sé skýr
greinarmunur á lífsgildum eða persónulegum gildum sem em einkamál
annarsvegar, og félagslegum eða pólitískum gildum hinsvegar. Bókstafs-
trúarmenn - og sama gildir tun róttæka guðleysingja - leitast við að þurrka
út þennan greinarmun. Guðlausar eða skynsemislausar skoðanir em í
þeirra augum spillingarvaldur, rót illrar þróunar samfélagsins. Bókstafs-
trú, rétt eins og róttækt guðleysi, em íyrirsjáanlegar öfgar í heimi krism-
innar og þannig er guðleysinginn ekki síður afurð hinnar krismu menn-
ingar en bókstafstrúarmaðurinn. Hvorar tveggja öfgarnar ógna kristinni
siðmenningu á sama hátt: Með því að ráðast að rót umburðarlyndisins,
samspili og samræðu hins veraldlega og trúarlega.
Svarið við bókstafstrú og róttæku guðleysi felst að hluta í hefðinni.
Klerkar og kennimenn hafa til dæmis víða í kristnum löndum vissa að-
komu að skólastarfi. Skilyrði þessarar aðkomu er að kirkjan geri enga til-
raun til að boða trú sem slíka, heldur að hún opni augu barna og unglinga
fyrir því umburðarlyndi sem felst í samspili ólíkra lífsviðhorfa. Astæðan
52