Þjóðlíf - 01.05.1989, Blaðsíða 12

INNLENT
Það var hins vegar engan veginn auðhlaupið
fyrir Jón Helgason að greiða úr þessu vanda-
máli.
Sú leið sem valin var, að auka framleiðslu-
magnið um 300 tonn, var ekki hægt að finna
stað innan þess búvörusamnings sem þá var í
gildi né heldur innan ramma búvörulaganna,
því þau kveða á um samdrátt. Hinsvegar
mun Jón Helgason hafa ætlað að í næsta
búvörusamningi mætti „réttlæta“ viðbótar-
úthlutun með því að setja hana undir Fram-
leiðnisjóð. Reyndar samrýmdist sú leið ekki
búvörulögunum en hugsanlega hefði samn-
ingurinn náð að „réttlæta“ hana.
Klórað yfir klúður
Þann 20. mars 1987 skrifaði Jón Helgason
undir þriðja búvörusamninginn við Stéttar-
samband bænda og gildir hann fram til 31.
ágúst 1992. Samningur þessi þótti bændum
mjög hagstæður og fannst mörgum sem
kosningafnyk legði af honum, enda kosning-
ar á næsta leiti. I þessum samningi var bænd-
um tryggður fullvirðisréttur vegna fram-
leiðslu á allt að 11.000 tonnum af kindakjöti á
ári og 104 miljónum lítra af mjólk á ári nema
árið 1988 til 1989 103 miljónum lítra. Til við-
bótar þessu var Framleiðnisjóður eftir sem
áður fjárhagslega ábyrgur fyrir þeim 800
tonnum af kindakjöti og 3 milljónum lítra
mjólkur sem hann hafði tekið á sig í búvöru-
samningnum frá 1986.
í 9. grein þessa samnings var gert ráð fyrir
að eftir að Framleiðnisjóði tækist að uppfylla
800 tonna ábyrgðina, sem hann tók á sig í
búvörusamningnum frá 1986, með kaupum
eða leigu á fullvirðisrétti, gæti sjóðurinn tek-
ið úr framleiðslu allt að 2/3 hluta þess full-
virðisréttar sem honum áskotnaðist, með
kaupum eða leigu samhliða búháttabreyt-
ingum. Hinsvegar var sjóðnum gert skylt að
ráðstafa minnst 1/3 hluta af keyptum eða
leigðum fullvirðisrétti til að mæta fullvirðis-
réttarskuldbindingum er Framleiðnisjóður
hafði þegar tekið á sig gagnvart bændum
með skammtímasamningum og myndi gera
skv. boðaðri reglugerð. Að öðru leyti var
þessi langi búvörusamningur áþekkur þeim
fyrri og sem fyrr var óheimilt að breyta
magntölum hans.
Reglugerð um aukinn
fullvirðisrétt
Með þessari væntanlegu reglugerð virðist
Jón Helgason hafa verið að skírskota í reglu-
gerðarbreytingu varðandi aukaúthlutun á
fullvirðisrétti sem hann gerði nokkrum dög-
um seinna, augljóslega í þeim tilgangi að sefa
óánægjuraddir bænda er töldu sig hafa farið
illa út úr skiptingu fullvirðisréttarins haustið
áður. Breytingarreglugerðin var sett þann 6.
apríl 1987 og í henni var Framleiðsluráði
landbúnaðarins heimilað að ráðstafa allt að
13.500 ærgildisafurða fullvirðisrétti til bænda
sem höfðu farið illa út úr skiptingu hans fyrr
um haustið. En með þessari ákvörðun var
Jón kominn inn á nokkuð hálar brautir, því
viðbótarúthlutunin þýddi framleiðsluaukn-
ingu, en innan ramma nýgerðs búvörusamn-
ings var í raun ekkert svigrúm fyrir slíka
aukningu.
Trúlega mun Jón Helgason hafi ætlað, að
á grundvelli reglugerðarbreytingarinnar
væri hægt að túlka 9. grein búvörusamnings-
ins á þá leið að Framleiðnisjóður tæki á sig
greiðslu útflutningsbóta vegna þessarar við-
bótarúthlutunar, og að á þennan hátt væri
búið að leysa ágreininginn um skiptingu full-
virðisréttarins án þess að nokkur bóndi biði
skertan hlut. Og án nokkurs vafa hefur ríkis-
stjórnarflokkunum líkað vel að þetta vanda-
mál skuli hafa verið leyst með einfaldri
reglugerðarbreytingu, án óþægilegrar og op-
inberrar umræðu um aukin útgjöld til land-
búnaðarkerfis, sem flestum landsmönnum
þóttu nógu mikil fyrir.
Það verður hinsvegar að teljast undarlegt
að ríkisstjórn og ráðherra skuli hafa heimilað
aukna framleiðslu, umfram ákvæði samn-
inga og í berhögg við gildandi búvörulög,
sem fyrirsjáanlega myndi auka útgjöld ríkis-
sjóðs og þá skattbyrði almennings. En þá ber
þess að geta að þar sem stutt var í kosningar
virðist ráðherrann hafa komist að þeirri nið-
urstöðu að það væri ákjósanlegra, pólitískt
séð, að auka framleiðslumagnið í stað þess
að skerða framleiðslurétt þeirra bænda sem
höfðu fengið,, of mikið“ úthlutað og úthluta
honum til þeirra sem höfðu fengið,, of lítið“.
Slík ráðstöfun hefði þó verið í anda búvöru-
laganna og innan ramma búvörusamnings-
ins, en sjálfsagt ekki jafnvænleg til atkvæða-
öflunar. Og í ljósi þessa er e.t.v. hægt að
skýra ákvörðun ráðherrans og þáverandi rík-
isstjórnar um að auka framleiðsluna.
Pólitískt glappaskot —
ekkert svarbréf
Bréfið með viðbótarúthlutuninni á full-
Neyslan minnkar
Þau ár sem búvörulögin hafa verið í gildi
hefur samdrátturinn í neyslu og framleiðslu
kindakjöts verið nánast hinn sami, eða ríf-
lega 13%. Árið 1988 minnkaði kindakjöts-
framleiðslan um 16% frá árinu 1987 og var
rúm 10.5 tonn en á sama tíma dróst innan-
landsneyslan saman um rúm 8% og var um
7.9 tonn. Fyrir vikið var umframfram-
leiðslan á kindakjöti „einungis" rúmlega
2.6 þúsund tonn, eða um 1.3 þúsund tonn-
um minni en árið 1987.
Þessi „jákvæða“ niðurstaða er þó vill-
andi, því að hluta til er samdrátturinn í
kindakjötsframleiðslunni einungis tíma-
bundinn. Vegna niðurskurðar á riðuveiku
sauðfé og skammtímaleigusamninga á full-
virðisrétti dró úr framleiðslunni í ár. Ymsar
blikur eru hinsvegar á lofti og má fastlega
búast við að framleiðslan aukist á ný, verði
ekki gripið til markvissra aðgerða af hálfu
stjórnvalda, t.d. aukinna uppkaupa á full-
virðisrétti.
I allt hefur Framleiðnisjóður landbúnað-
arins leigt eða keypt framleiðslurétt sem
nemur framleiðslu um 2.7 milljónum lítra
af mjólk og rúmlega 800 tonnum af kinda-
kjöti. Hluti af leigusamningunum var hins
vegar einugis til 3 ára og þeir samningar
verða lausir haustið 1990.
Auk þess sem Framleiðnisjóður hefur
keypt upp eða leigt fullvirðisrétt, þá hefur
Framkvæmdanefnd búvörusamninganna
heimild skv. búvörulögunum til að gera
slíkt hið sama í þeim tilgangi að draga úr
framleiðslunni. Samkvæmt upplýsingum
sem Þjóðlíf hefur aflað sér hefur nefndin þó
lítið notfært sér þessa heimild. Um síðustu
áramót hafði nefndin í allt náð til sín fram-
leiðslurétti sem nemur um 265 tonnum af
kindakjöti. Kristján Ari.
12