Þjóðlíf - 01.12.1990, Blaðsíða 18

INNLENT
„ÞVÍ SEM MAÐURINN ANN
- ÞAÐ VIRÐIR HANN/#
Pað þarf að innrœta börnum ást til náttúru landsins. — Lausagöngu búfjár
verður skilyrðislaust að leggja niður. Hrossafjöldinn í landinu orðinn
ískyggilegur. — Eg myndi girða Landmannalaugar mannheldri girðingu, segir
Steindór Steindórsson frá Hlöðum
GUNNSTEINN ÓLAFSSON
Fáir hafa unnið jafn mikið að gróður-
rannsóknum á Islandi og Steindór
Steindórsson frá Hlöðum. Hann hefur
verið óhemju afkastamikill fræðimaður,
skrifað bækur og greinar og í haust kom
út ritgerð eftir hann hjá Landvernd þar
sem hann getur sér til um gróðurmörk á
íslandi eins og þau gætu hafa verið um
landnám. Tíðindamaður Þjóðlífs spjall-
aði við hann góða stund um gróðurrann-
sóknir hans og ferðir á hálendi landsins.
— Ég hóf gróðurrannsóknir sumarið
1930 á því að kanna þær gróðurbreytingar
sem yrðu við áhrif Flóaáveitunnar og varð
það til þess að ég ef til vill veitti votlendi
meiri athygli en öðrum gróðurlendum.
Rannsóknir mínar snérust einkum um
vistfræði plantnanna, hvernig þær skipa
sér niður í meira eða minna fastmótað
samfélag eftir umhverfi og staðháttum.
Vann ég að því á nær hverju sumri fram til
1966. Áður hafði sá þáttur verið lítt kann-
aður nema í megindráttum, þ.e. hin aðal-
gróðurlendin svo sem mýri, mói, valllendi
o.s.frv. Ég tók að kanna hin smærri sam-
félög og notaði við það talningu tegunda
og hlutfall einstakra tegunda í gróðurþekj-
unni, sem þá var orðið títt, en ekki hafði
verið gert hérlendis nema af dönskum
grasafræðingi sem vann hér sumurin 1925
og 1931, — hann fór að vísu ekki víða en
vann vel.
— Einn meginþáttur í rannsóknum
mínum var hálendisgróðurinn. Hann
hafði lítt verið kannaður og flestir sem þar
höfðu verið að verki sinnt öðrum viðfangs-
efnum. Mér auðnaðist að fara um mikinn
hluta miðhálendis Islands og gera grein
fyrir gróðri þess.
— Upphaf hálendisrannsókna minna
var að ég slóst í för með Pálma Hannes-
syni rektor 1931 er hann fór að kanna
Landmannaleið og gera nýjan uppdrátt af
umhverfi hennar og Torfajökulssvæðis-
ins. Mjög fáir þekktu þá þetta landsvæði
aðrir en heimamenn nærsveitanna sem
fóru þar um í fjárleitum. Fáa hefði grunað
þá að þetta yrði eitt fjölsóttasta ferða-
mannasvæði landsins. Síðan fórum við
Pálmi rektor þrjá stórleiðangra saman um
hálendið. Nokkrar öræfaferðir fór ég einn
með fylgdarmanni. Allar þessar ferðir
voru farnar á hestum.
— Árið 1955 hóf dr. Björn Jóhannes-
son máls á því við mig, hvort ég vildi ekki
taka þátt í skoðunarferð upp í hálendið, til
að kanna hvort ekki mætti gera gróður-
kort eftir loftmyndum. Varð Gnúpverja-
afréttur fyrir valinu. En tilgangurinn með
slíkri kortagerð var að fá grundvöll til að
meta beitarþol á afréttum. Þessi tilrauna-
könnun tókst svo vel, að Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins afréð að láta gera
gróðurkort af öllu landinu.
— Hefir Ingvi Þorsteinsson magister
stjórnað þessari kortagerð. Vann ég með
kortagerðarflokknum á hverju sumri til
—Hóf gróðurrannsóknir árið 1930. Steindór i
vinnustofu sinni norður á Akureyri.
1966, er ég tók við skólameistaraembætt-
inu við Menntaskólann á Akureyri. Síðar
vann ég með Ingva og flokki hans í Eystri-
byggð á Grænlandi 1977—81. Voru skil-
greiningar mínar og lýsingar á gróðursam-
félögum lagðar til grundvallar í gróður-
kortagerðinni.
— Háplöntuflóra Islands er fáskrúðug
eða um 450 tegundir. Kannaði ég út-
breiðslu þeirra hvar sem ég fór. Við athug-
un komst ég að þeirri niðurstöðu að um
100 tegundir hefðu flust inn með mönnum
síðan land var numið, fyrst með farangri
og fénaði landnámsmanna og síðan er
ræktun hófst fyrir alvöru á þessari öld.
Tegundafæð flórunnar má aðallega rekja
til einangrunar landsins og hve hinar nátt-
úrulegu dreifingarleiðir plantna eru lang-
ar.
— Fram um síðustu aldamót var sú
skoðun drottnandi að fullkomin ördeyða
hefði verið á jökultímanum og landið allt
hulið jökli. En á fyrstu tugum þessarar
aldar leiddu norrænir grasafræðingar rök
að því að auð svæði hefðu verið innan
ísaldarjökulsins í hálendi Skandinavíu.
Þar hefðu harðgerar plöntur getað lifað.
Útbreiðsla tegunda á þessum svæðum
benti ótvírætt í þessa átt. Mætti kalla þau
gróðureyjar.
— Ég veitti því athygli að allmargar
tegundir líkt og þjöppuðust saman á til-
teknum svæðum hér á landi, t.d. á Trölla-
skaga, þar sem landslag benti til það gætu
hafa verið jökullaus svæði. Meðal þeirra
reyndust vera ýmsar sömu tegundirnar og
á gróðureyjunum í Skandinavíu. En
margar aðrar harðgerar tegundir hefðu
einnig getað lifað af jökultímann og
breiðst þaðan er jöklana leysti, en „eyja“
tegundirnar ekki náð að dreifast einhverra
hluta vegna. Meðal hinna hugsanlegu er
t.d. birkið, eina skógartréð á íslandi.
— Það var lengi trú manna að þar sem
birkið væri eina skógartréð hér, gætu ekki
18 ÞJÓÐLÍF