Þjóðlíf - 01.12.1990, Blaðsíða 103

Fullkomnunarárátta á vinnustað á oft drjúgan þátt að máli. Menn leyfa sér ekki að vera
„mannlegir“ á vinnustaðnum.
auknu mæli. Hjúkrunarfræðingar minnk-
uðu til dæmis samneyti sitt við starfsfélaga
sína og fannst sjúklingarnir vera óþægileg-
ir og raska eðlilegum starfsdegi. Félags-
ráðgjafar urðu napuryrtir og kaldir við
skjólstæðinga sína.
ý kynslóð sálfræðinga hefur notað
hugtakið starfsdoða í víðara sam-
hengi. Það er ekki einungis heilsugæslu-
fólk sem verður fyrir barðinu á þessu
fyrirbæri. Allir sem sýna árvekni, sköpun-
argáfu og eljusemi í starfi eru í hættu og
margt bendir til þess að sífellt fleiri þjáist
af starfsdoða. í Danmörku eru nú um
250.000 manns sem hafa farið á ellilaun
fyrr en efni stóðu til. Fyrir þremur árum
var þessi fjöldi fimm sinnum minni. Þessi
breyting er vísbending um að æ fleiri gef-
ast upp í starfi sínu.
Nú eru til margir hillumetrar af skýrsl-
um sálfræðinga um starfsdoða og þeir hafa
náð samkomulagi um hvernig skilgreina
beri fyrirbærið. Starfsdoði er tilfinninga-
legt þrot, kennd sem lýsir sér með því að
viðkomandi finnst hann vera utanveltu í
því sem fengist er við og í alla staði mis-
lukkaður. Sú fullvissa ríkir að hann sé til
einskis hlutar nýtur.
Sálfræðingar hafa gert sér grein fyrir
nokkrum þeim þáttum sem leiða tO starfs-
doða. Margir þeirra sem þjást af kvillan-
um hafa mátt búa við langvarandi og sam-
fellda streitu í starfi. Við slíkar aðstæður
bregst líkaminn við með því að undirbúa
sig til mikilla líkamlegra átaka. Það eru
eðlileg viðbrögð sem komust á hjá forfeðr-
um okkar þegar þeir bjuggu við raunveru-
lega ógnun, t.d. óargadýr.
Nútímamaðurinn býr hins vegar við
óhlutbundnari og óljósari ógnun, en lífeð-
lisfræðin er enn hin sama. Enn bregst
maðurinn við hvers kyns ógnun, ljósri eða
leyndri, með því að spenna vöðva og örva
hjartslátt. Við erum reiðubúin til að berja
frá okkur en hvað skal berja? Líkaminn
fær ekki lengur útrás fyrir viðbrögðin.
Þegar streitan er orðin viðvarandi breytist
ástandið og verður illrjúfanlegur víta-
hringur. Hvert einasta viðfangsefni verð-
ur persónuleg ógnun, óviðráðanlegt og
óleysanlegt. Mönnum sést yfir lausnir á
verkefnum, þeir staðna og hverfa inn í
sjálfa sig. Hvert viðfangsefni skilur eftir
sig neikvæða reynslu sem setur mark sitt á
ímynd viðkomandi manns. Hann ræður
ekki við neitt lengur. Hvert nýtt verkefni
verður enn óyfirstíganlegra en hin fyrri.
Ef fólk nær að átta sig á því að unnt er að
nálgast viðfangsefnin með öðrum hætti
má sporna gegn starfsdoðanum. Það verð-
ur helst gert með þeim hætti að gera sér
grein fyrir þeirri streitu sem fylgir daglegu
starfi og líta á hana sem ögrun og gera sér
grein fyrir því að hún er yfirstíganleg.
Þegar þeim áfanga er náð má ráðast hik-
laust og óttalaust að hverju verkefni.
Lausn þess vekur kennd um jákvæða
reynslu og sjálfsímyndin styrkist. Til að
forðast yfirþyrmandi leiða í starfi er væn-
legast að ráðast gegn orsök hans. Það er
unnt að temja sér að ganga skipulega að
verkefnum dagsins og líta á þau sem örv-
andi viðfangsefni í stað þess að fyllast
hryllingi þegar hugsað er til þeirra. I þessu
tilliti er mikilvægt að þekkja takmörk sín
og taka á sig eðlilegar skuldbindingar en
ekki þar umfram.
Það getur ennfremur verið til hjálpar að
veita skapsmunum sínum útrás öðru
hverju, sleppa sér með öðrum orðum. Það
er mun affarasælla en að ganga um og
byrgja allt inni sem mótdrægt er og ergir
mann. Hver og einn verður að leyfa sér að
vera mannlegur og vera af og til niður-
dreginn, argur og jafnvel bálillur.
ÞJÓÐLÍF 103