Þjóðlíf - 01.12.1990, Blaðsíða 19

önnur skógartré lifað hér og dafnað. En
mála sannast mun það að birkið lifði frá
fyrri tíð og barrviðirnir komust ekki hing-
að af sjálfsdáðum, en reynsla nútímans
sýnir að ýmsar tegundir þeirra, t.d. lerki
og stafafura dafna hér vel og þroska fræ.
Gefur það vonir um að hér megi rækta
nytjaskóg eins og nú eru miklar áætlanir
um, en mikils er um vert að skóggræðslu-
átakið á Fljótsdalshéraði heppnist vel og
sneitt verði hjá mistökum.
— Þá er ekki síður mikilvægt átakið
um ræktun landgræðsluskóga, bæði til að
græða blásið land og varna meiri landeyð-
ingu. Uppblásturinn, gróðureyðingin, er
ægilegt fyrirbæri. Enginn gróður varnar
uppblæstri eins og skógurinn, þótt lágvax-
inn sé. Upphaf gróðureyðingarinnar má
að miklu leyti rekja til þess að menn eyddu
—Enginn minnist á ískyggilegan hrossafjölda í
landinu. Steindór Steindórsson frá Hlöðum.
skógunum allt frá landnámi til vorra daga,
sumpart af illri nauðsyn í baráttunni fyrir
lífinu, en einnig kom þar til þekkingar-
skortur og kæruleysi. Hún er að mörgu
leyti táknræn sögnin um byggðarlag eitt á
Suðurlandi, þar sem sandfok ofan af öræf-
um var tekið að herja á skógarkjarr efst í
byggðinni, en bændurnir tóku sig þá til og
hjuggu kjarrið svo að það færi ekki á kaf í
sandinn.
Afleiðingin varð sú að drjúgur hluti
byggðarinnar varð uppblæstrinum að
bráð og eyddist gjörsamlega. Svipað gerð-
ist um land allt. Ekkert hamlaði lengur
gegn eyðingu af völdum vatns og vinda og
búfénaðurinn lagðist á eitt með náttúru-
öflunum að eyða hinum viðkvæma gróðri.
— Færa má rök að því eftir örnefnum,
ferðalýsingum og sögnum, að nær samfellt
gróið land hefir verið milli byggða um
Kjöl sunnan frá Biskupstungum og norð-
ur í Húnaþing. Nú er góðu heilli tekið að
spyrna við fótum og græða sárin. En þar
dugir ekki eingöngu að sá í hin eyddu
svæði jafnvel þótt áburður fylgi. Mestu
varðar að friða landið algerlega meðan
gróðurinn er að ná sér á strik. Hornstrand-
ir eru skýrasta dæmið um hverju friðunin
ein fær valdið. Þar líkja sumir gróðrinum
við skrúðgarð og víst er að sá útkjálki er
orðinn býsna fjölsótt ferðamannaland og
allir lofa gróðursældina.
— Eg er svo gamaldags að telja fásinnu
að leggja niður sauðfjárbúskap. En lausa-
göngu búfjár verður skilyrðislaust að
leggja niður. Unnt er með allmikilli ná-
kvæmni að meta beitarþol lands og eftir
því verður að haga fjárfjöldanum í hverju
beitarhólfi. En annars þykir mér menn
einblína um of á sauðféð. Hrossafjöldinn í
landinu er ískyggilegur og ef til vil mestur
í þéttbýlinu, þar sem jafnvel ein fjölskylda
á tug hrossa sér til skemmtunar. Á það
minnist enginn. Gagnsemi friðunar sást
best á mæðiveikiárunum þegar afréttir
voru sauðlausar nokkur ár vegna niður-
skurðar fjárins. Það sá ég greinilega á
rannsóknarferðum mínum.
Þú hefur ferðast mikið. Hvað sýnist
þér um Island sem ferðamannaland og
ferðalög fyrr og nú?
— Þegar ég hóf ferðalög um 1930 var
hesturinn enn aðalfarartækið og allt fram á
sjötta tug aldarinnar varð ekki farið nema
á hestum um hálendið. Þá var ekkert gert
til að greiða fyrir ferðamönnum inn í
óbyggðir nema leitarmannakofar, oft lé-
legir og engir vegir nema troðningar. Fáir
lögðu leið sína þangað að nauðsynjalausu
og naumast aðrir útlendingar en örfáir vís-
indamenn, enda var það býsna mikið
fyrirtæki að fara í öræfaleiðangur á hest-
um.
— Nú ferðast tugþúsundir manna inn
á öræfi á hverju sumri. Bílaslóðir eru um
allt og mörg góð sæluhús. Ferðamanna-
þjónusta er mikilvæg atvinnugrein og fer
vaxandi, enda er íslensk náttúra einstæð
og laðar menn til sín því meir sem menn
kynnast henni betur.
— En aukinni umferð fylgir hætta ekki
síður en ofbeitinni. Það er lítil prýði ef
auðnir og sandar eru útkrossuð af bílaslóð-
um og gróðurvinjarnar sem margar eru
mestu djásn öræfanna eru viðkvæmar og
þola mjög takmarkaða umferð. Ég minn-
ist þá Landmannalauga. Þær vildi ég helst
girða mannheldri girðingu enda nóg að
una við þar í litadýrð og formum fjallanna
allt í kring. Það þarf að innræta ferða-
mönnum og öðrum að umgangast náttúru
landsins, jafnt auðnir sem gróið land með
umhyggju og virðingu. Sóðaleg umgengni
um náttúruna er jafnmikill skrælingja-
háttur og að vaða forugur inn í skrauthýsi
og fágaða mannabústaði.
— Þú spurðir mig áðan hvað ætti að
gera til úrbóta, því verður seint fullsvarað.
En í fljótu bragði kemur mér þetta fyrst í
hug: Gera þarf sæmilega vel færar ökuleið-
ir að eftirsóttum stöðum og banna strang-
lega akstur utan þeirra. Merkja þarf vand-
lega gönguslóðir, bæði til að forðast of
mikinn ágang á viðkvæmar gróðurvinjar
og svo að menn ani ekki út á hættusvæði.
Merkja þarf vöð á ám og benda þar á hætt-
ur. Sæluhús og tjaldstæði séu svo fjarri
gróðurvinjum sem fært þykir og þar sé
aðstaða til að fjarlægja eða koma fyrir sorpi
og úrgangi. Leiðsögumönnum og farar-
stjórum hópa sé skylt að sjá um að farið
verði eftir settum reglum um alla um-
gengni. Einnig sé þeim skylt að þekkja
það mikið til náttúru landsins að þeir geti
leiðbeint um gróður, fuglalíf og helstu
jarðmyndanir. Þeir geti einnig gert þess
fulla grein hvað varast beri í umgengni við
náttúruna. I öllum grunnskólum verði
náttúrufræði kennd rækilega og þá ekki
gleymt að kenna börnum og unglingum að
þekkja allar algengustu plöntur, fugla og
önnur dýr. En það virðist mér allmjög
skorta á, jafnvel hef ég hitt stúdenta sem
lært höfðu líffræði í háskóla — sem vitan-
lega voru vel lærðir í hinni flóknari líffræði
- en litu smáum augum á þessi frumatriði.
En umfram allt þaf að innræta börnum ást
til náttúru landsins. Því sem maðurinn
ann, það virðir hann, og það ungur nem-
ur, gamall temur.
0
—Mestu varðar að friða landið algerlega með-
an gróðurinn eraðná sérá strik. Steindór með
fyrsta bindi bókaflokksins Landið þitt — ís-
land, sem hann skrifaði ásamt öðrum.
ÞJÓÐLÍF 19