Frjáls verslun - 01.05.2007, Blaðsíða 220

220 F R J Á L S V E R S L U N • 5 . T B L . 2 0 0 7
Íslensk leiklistarsaga er mikil karlasaga eins og saga flestra annarra listgreina hérlendis en það er hins vegar einkenni leikhússins, umfram flestar aðrar
listir, að það byggir á samvinnu og konur taka vita-
skuld engu síðri þátt í þeirri samvinnu en karlar.
Stefanía Guðmundsdóttir fæddist árið 1877 og
var í senn fremsta leikkona Íslands um sína daga og
einn helsti burðarás Leikfélags Reykjavíkur. Í vitund
samtíðarinnar var hún ekki aðeins skærasta leikstjarna
sviðsins í Iðnó heldur mesti fagmaður leikhússins og
má hiklaust telja hana brautryðjanda faglegra vinnu-
bragða meðal sinnar kynslóðar. En hún vísaði einnig
veginn í ýmsum öðrum efnum, t.d. reyndi hún að efla
hér vísi að listdansi, stóð fyrir fyrstu barnasýningunni,
fór í miklar leikferðir bæði innanlands og til Vest-
urheims, og veitti ungum leikurum tilsögn. Þáttur
hennar í endurreisn L.R. árið 1922, er sérstaklega
mikilvægur í leikhússögulegu tilliti því að þá var
félagið í raun og veru að lognast út af og hefði það gert
það er ekki víst að Alþingi hefði séð ástæðu til að setja
lög um byggingu Þjóðleikhúss árið eftir og þá gæti
leiklistarsagan verið öll önnur í dag en hún er nú.
Sama ár og Þjóðleikhúslögin voru samþykkt stóð
Stefanía Guðmundsdóttir í síðasta
skipti á sviði. Heilsu hennar fór nú
hrakandi og næstu ár stríddi hún við
veikindi og lést aðeins fjörutíu og níu
ára gömul.
Börn Stefaníu tóku seinna upp
eftirnafnið Borg og áttu eftir að setja
mark sitt á leikhúsið næstu áratugi.
Dætur hennar, Emilía og Þóra, léku
mikið með L.R. en Anna hélt hins
vegar til náms í Danmörku og komst í
fremstu röð danskra leikkvenna. Hún
og maður hennar stofnuðu minning-
arsjóð um Stefaníu sem hefur veitt
fjölmörgum ungum leikurum styrki
til námsferða erlendis og þannig setur
Stefanía Guðmundsdóttir enn mark
sitt á íslenska leikhússögu.
Guðrún Indriðadóttir var einnig merk listakona
og samtíðarkona Stefaníu. Hún var frægust fyrir
túlkun sína á Höllu í Fjalla-Eyvindi, sem hún lék m.a.
í Íslendingabyggðum í Vesturheimi árið 1913, það
var fyrsta ferð íslensks leikara og leikhúslistamanns
út fyrir landsteina gagngert til að sýna list sína. Hún
samdi einnig dans í Nýársnóttinni árið 1907 sem
mun fyrsti dans saminn fyrir íslenska leiksýningu.
Júlíana Jónsdóttir, (1838-1917) var vinnukona
á Breiðafirði og bjó um skeið í Stykkishólmi áður en
hún fluttist vestur um haf. Júlíana er fyrsta íslenska
konan sem gefur út frumorta ljóðabók, en hún er
einnig, eftir því sem best er vitað, fyrst Íslendinga til
að semja leikrit upp úr Íslendingasögum; það hét Víg
Kjartans Ólafssonar, sorgarleikur í einum þætti og var
leikið í Stykkishólmi skömmu fyrir 1880.
Fram yfir miðja síðustu öld voru flestir leikstjórar
karlkyns. Þó má nefna Soffíu Guðlaugsdóttur leik-
konu (1898-1948) sem var ein helsta leikkona sinnar
kynslóðar og gerði talsvert að því að leikstýra, m.a. í
útvarp, auk þess sem hún vann einnig með áhuga-
mönnum úti á landi. Þá rak Soffía skóla eða námskeið
í leiklist og var þar á undan t.d. Lárusi Pálssyni sem
hóf að reka skóla um 1940.
Um 1970 verða kynslóðaskipti í leikhúsinu og
þá koma fram margir leikstjórar sem hafa verið
atkvæðamiklir síðustu áratugi. Í þessum hópi eru
konur áberandi og má nefna Þórhildi Þorleifs-
dóttur, Bríeti Héðinsdóttur, Maríu Kristjánsdóttur
og Brynju Benediktsdóttur. Sýning Brynju, Inúk,
er af mörgum talin ein af merkustu sýningum
þessara ára og er fyrsta íslenska leiksýningin sem
vekur ótvíræða athygli erlendis. Brynja varð einnig
einn helsti leikstjóri Þjóðleikhússins upp úr 1970.
Ekki má svo gleyma því að fyrsta konan sem var leik-
hússtjóri í atvinnuleikhúsi hérlendis var svo Vigdís
Finnbogadóttir sem var leikhússtjóri L.R. frá 1972
til 1980.
Heimild: Vefur Leikminjasafnsins, www.leikminjar.is - Þakkir fær Dr. Jón
Viðar Jónsson, leikhúsfræðingur og forstöðumaður Leikminjasafns Íslands.
Leiklist
Stefanía Guðmundsdóttir.
Brynja Benediktsdóttir.