Frjáls verslun - 01.05.2009, Blaðsíða 6

RITSTJÓRNARGREIN
6 F R J Á L S V E R S L U N • 5 . T B L . 2 0 0 9
Ríkisvæðingin – grátt svæði?
GYLFI Magnússon viðskiptaráðherra sagði nýlega á
blaðamannafundi, þegar ritið Stjórnarhættir fyrirtækja
var kynnt, að líklega væri það sem helst fór úrskeiðis á
undanförnum árum að við sættum okkur alltof oft við
það að fyrirtæki væru á gráu svæði. „Það var enginn –
kannski með örfáum undantekningum sem stoppaði og
sagði: „Þetta er óheilbrigt! Þarna er verið að fara mjög á
svig við hinar og þessar reglur.“ Við létum þetta svolítið
yfir okkur ganga. Og með „við“ á ég við þjóðfélagið,“
sagði Gylfi.
GYLFI bætti því við að sér þætti mestu máli skipta
að breyta þessu hugarfari og vildi að aðhaldið kæmi frá
viðskiptalífinu sjálfu. „Slíkt aðhald felst meðal annars í
því að eiga ekki viðskipti við fyrirtæki sem starfi á gráu
svæði,“ sagði Gylfi. Hann sagði að þessi
hugarfarsbreyting hjá þjóðfélaginu tæki
tíma; nokkur ár.
ÞAÐ er forvitnilegt að velta þessum
gráu svæðum fyrir sér nánar. Hvað er að
starfa á gráu svæði? Fólk þarf að vita hvað
sé grátt svæði til að geta gert það upp
við sig hvort það ætli að skipta við við-
komandi fyrirtæki. Fólk kýs yfirleitt með
buddunni, kaupir þar sem verðið er lægst
eða gæðin mest.
HVAÐ er grátt svæði í viðskiptalífinu?
Er það eitthvað sem er löglegt en siðlaust?
Er það þegar eigendur fyrirtækis skipta
um kennitölu, þ.e. setja gamla fyrir-
tækið í þrot en virðast komast yfir það
aftur með aðstoð kröfuhafa, bankanna, þar sem skuldir
hafa verið afskrifaðar? Er það þegar bótasjóði trygginga-
félags, sem samanstendur af tjónaskuldum félags og
fyrirframgreiddum iðgjöldum, er breytt í áhættusækinn
fjárfestingasjóð í stað þess að sjóðurinn ávaxti tjóna-
skuldir sínar innan eðlilegra marka til að geta staðið
síðar í skilum? Er það þegar stóru hluthafarnir valta yfir
litlu hluthafana og fara með fyrirtækin sem sín eigin?
Eða þeir láta fyrirtækin t.d. kaupa óarðbær flugfélög á
háu yfirverði? Eða láta fyrirtækin ausa fé í forstjóra og
stjórnendur undir formerkjum kaupréttarsamninga? Eða
þegar bankar lána helstu stjórnendum sínum glæfralega
háar fjárhæðir til hlutabréfakaupa án þess að stjórnend-
urnir taki í raun áhættu því þeir geta samkvæmt samn-
ingum aldrei tapað á viðskiptunum heldur bara grætt?
Eða þegar búin eru til sýndarviðskipti til að halda verði
hlutabréfa uppi? Eða þegar bankar taka atvinnulífið í
sínar hendur og skipta upp fyrirtækjum, selja þau, sam-
eina, endurfjármagna, finna nýja eigendur, lána þeim
fyrir hlutabréfakaupunum? Ja, það er nú það!
GYLFI sagði að skilvirkasta aðhaldið kæmi frá við-
skiptalífinu sjálfu með því að eiga ekki viðskipti við
fyrirtæki á gráu svæði. En hvað merkir það? Eru það
Samtök atvinnulífsins sem eiga að gefa út lista yfir félög
á gráu svæði? Er það Viðskiptaráð sem á að gefa út slíkan
lista og gagnrýna einkafyrirtæki, þess vegna fyrirtæki
sem eru áberandi innan ráðsins? Hvað með Fjármála-
eftirlitið sem flestir líta á sem lögguna á svæðinu? Hvað
með Samkeppnisstofnun og Samkeppniseftirlitið þar
sem Gylfi er öllum hnútum kunnugur? Hvert er þeirra
hlutverk við að skilgreina fyrirtæki á gráu svæði? Það
má geta þess að það eru Viðskiptaráð Íslands, Samtök
atvinnulífsins og Kauphöllin sem gefa Stjórnarhætti
fyrirtækja út. Engu að síður eru spurningarnar margar
þegar kemur að gráum svæðum og fólk virðist eiga að
finna það upp hjá sér sjálfu að hætta að skipta við fyrir-
tæki vegna þess að það er á gráu svæði.
ÞÁ komum við að stóru spurningunni: Er ríkisvæð-
ing fyrirtækja á Íslandi grátt svæði? Hvað með gamalt
og gróið einkafyrirtæki sem hefur spilað íhaldssaman
sóknarleik, farið varlega í sakirnar á lánamarkaði, verið
aðgætið í rekstri og alltaf staðið við sitt? Það er augljóst
óréttlæti sem felst í því að ríkið, í gegnum bankana, taki
yfir keppinauta þessara fyrirtækja vegna þess að þeir hafa
farið óvarlega og lent í þroti. Á einni nóttu er keppinaut-
urinn gjaldþrota – en ekki horfinn. Ríkið hefur eignast
hann og heldur úti rekstrinum áfram sem aldrei fyrr
gegn íhaldssama fyrirtækinu sem finnst þetta óréttlátt.
EFTIR síðustu skylmingarnar blasir við að bankarnir
eru í eigu ríkisins, tryggingafélögin, tvær sjónvarpsstöðvar,
símafyrirtækin, fasteignafélög, flugfélag, skipafélag, bíla-
sala, bókasala, steypustöð – og þess utan er líf margra
smárra og millistórra fyrirtækja undir bönkunum komið.
Flest fyrirtæki eru „tæknilega gjaldþrota“ eins og það
heitir. En er það grátt svæði þegar keppinauturinn – sem
alltaf stendur við sitt – fær ríkið í fangið sem keppinaut?
Hvað segir Samkeppniseftirlitið við því?
ANNARS var það svo á árum áður að mörgum
var svo illa við Samband íslenskra samvinnufélaga og
kaupfélögin að það jaðraði við trúarbrögð – menn urðu
frekar bensínlausir á Holtavörðuheiði en að fara inn á
bensínstöð Sambandsins. Ekki veit ég hvort þeim hefur
fundist Sambandið á gráu svæði en þeim var illa við það.
Það var skilvirkasta aðhaldið. Það dugði.
Jón G. Hauksson
Fólk þarf að vita
hvað sé grátt svæði
til að geta gert það
upp við sig hvort það
ætli að skipta við
viðkomandi fyrirtæki.
Fólk kýs yfirleitt með
buddunni.
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
–
0
9
–
1
1
3
6
Blue Lagoon Spa
Reykjavík
Dekraðu við líkama og sál með einstakri spa-meðferð.
Blue Lagoon húðvörur, náttúrulegar vörur með
„naturceutical“- virkni, eru undirstaða meðferðanna.
Þær byggja á Blue Lagoon jarðsjónum og virkum efnum
hans, kísil, steinefnum og þörungum. Vísindalegar rann-
sóknir sýna fram á virkni þeirra gegn öldrun húðarinnar.
www.bluelagoonspa.is
Blue Lagoon Spa Álfheimum 74 104 Reykjavík 414 4004