Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Side 77

Islendinga
SAGA ÍSLENDINGA. 5. bindi. Seytjáncla öld. Samið hcfur
Páll Eggert Ólasson. — 6. bindi. Tímabilið 1701—1770.
Samið bafa Páll Eggert Ólason og Þorkell Jóhannesson. —
Menntamálaráð og Þjóðvinafélag. Reykjavík, MCMXLII og
MCMXLIII.
Við Islendingar höfum verið kallaðir söguþjóð, en höfum þó ekki enn eign-
azt samfellda ritaða sögu okkar nema í örstuttum ágripum. Hvað hefur
valdið? Ekki hefur skort áhuga á sögulegum efnum. Nógar eru heimildirnar,
svo miklar, að vafasamt er, hvort aðrar þjóðir eiga um jafnauðugan garð að
gresja að tiltölu. Hefur okkur skort yfirsýn? Eða hefur magn heimildanna
orðið til trafala? Mér er nær að ætla, að hvorttveggja sé. Flest sagnarit vor
eru ldaðin alls konar fróðleik, sem kemur þjóðarsögunni lítið við. Mest ber
á mannfræði eða persónusögu, eins og eðlilegt er hjá fámennri þjóð, sem
hefur ekki ráðið sér sjálf um langan aldur og hefur lifað í strjálbýli fram
á síðustu stundir. Nú hafa Menntamálaráð og Þjóðvinafélag ráðizt í það stór-
rirki að gefa út Sögu Islendinga í 10 hindum og bæta með því úr brýnni
þörf. Margir munu hafa vænzt mikils af þeirri fyrirætlun, en mér kemur ekki
á óvart, þótt ýmsir hafi orðið fyrir nokkrum vonbrigðum. Sá hluti sögunnar,
sem út er kominn, ber alltof glögg merki þess að vera skilgetið afkvæmi sagna-
ritanna frá niðurlægingartímanum. Menn hefðu mátt vænta framfara, nýrra
taka á efninu, nýs skilnings á risi og hnignun þjóðarinnar, efnalega og menn-
ingarlega, en í stað þess eru menn mest fræddir um ómerkilega hluti, að Worm
Sjálandsbiskup hafi látið raka skegg af Jóni biskupi Árnasyni nauðugum eða
því um líkt (sbr. 6. bindi, 151. bls.). P. E. Ó. er stálminnugur og einna fróð-
astur manna um sögu okkar, enda hefur liann afkastað miklu í þeirri grein.
Hann er gjörsamlega laus við allar bollaleggingar út í bláinn, og stíll hans
er þróttmikill og karlmannlegur. En þeir kostir nægja ekki. Sá liluti hans af
Sögu Islendinga, sem þegar hefur birzt, er í rauninni mestmegnis fróðleikur
eða safn staðreynda, en ekki saga, þar sem leitazt er við að rekja orsakir og
afleiðingar og veita yfirsýn um þau efni, er máli skipta. Þegar þjóðarsaga
er rituð, verður jafnan að hafa alla þjóðina í huga jrá upphafi vega hennar.
Einstaklingum er ekki hægt að gera nein skil öðrum en þeim, sem mestum
umbrotum valda. Jafnframt verður að minnast þess, að hver þjóð er oftast
rneira eða minna háð öðrum þjóðum og auk þess landi sínu og náttúru þess.
Sjónarmiðum þessurn má aldrei sleppa, og allt það efni, sem skyggir á þau