Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Blaðsíða 12

192
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
og gróið við brjóstið. Heíur honum því efalaust orðið erfitt um
áreynslu og oft liðið illa, enda þótt hann harkaði af sér. Eftir þessa
legu sótti á hann mikið þunglyndi, þegar sólargangur var skemmst-
ur, svo að hann gat þá lítið unnið eða ekkert, hvorki að kveðskap
né fræðistörfum. Það er athyglisvert, að á hinum fyrri Hafnarár-
um sínum 1832—1839, orti hann miklu meira en síðari árin, enda
þótt hann stundaði þá jafnframt erfitt nám, en þá var hann heilsu-
hrauslur. Þess ber enn að geta, hve vandvirkur hann var um efnis-
meðferð, mál og stíl. Það er hægur vandi að rita, ef rubbað er upp
efninu, en lítið eða ekkert sinnt um orðfæri né setningaskipun. Hitt
kostar baráttu að halda hugsuninni hreinni, en málinu skýru og
fögru, ekki sízt á sviði vísinda. Þeim, sem slíkar kröfur gera, verður
torsótt vinnan og erfið, svo að flestir þeirra skirrast liana, enda
sjaldan önnur sigurlaun en tvíbent gleði í eigin brjósti. Nú álti Jónas
sér ýmis hugðarefni önnur, þau er ekki ollu honum þjáninga, heldur
ánægju. Er Jjví sízt að undra, J)ó að hann gengi ekki ætíð skjótt að
starfi, sjúkur sem hann var oft og illa haldinn. Og að síðustu má
J)að ekki undan draga, hve skammlífur hann varð, aðeins 37 ára.
Þrátt fyrir allt hefur hann afrekað meira, einnig á sviði náttúru-
fræðinnar, en flestir aðrir Islendingar að jöfnum aldri.
Það angrar mig oft, sem orðið gat, en ekki varð, og eitl er J)að,
að Jónasi Hallgrímssyni skyldi ekki endast aldur til J)ess að rila lýs-
ingu landsins og þeim Jóni Sigurðssyni. Enginn getur mælt né metið
J)ann skaða, sem þannig skeði, eða hvers þjóðin fór á mis, er slíkt
rit var ekki skráð. En vissulega hefði J)að aukið og glætt ást kynslóð-
anna á þessu stórbrotna og ægifagra landi. Og vissulega hefði Jónas
kennt oss að rita um landið líkt og hann hefur kennt íslenzkum
skáldum að yrkja um J)að. En framni eru feigs götur, og Jónas Hall-
grímsson hvarf með öll sín óunnu afrek í erlenda gröf.
Það, sem eftir Jónas liggur um íslenzka náttúrufræði er að vísu
ekki mikið, en J)ó ærið nóg til þess að sýna, hvers af honum mátti
vænta. Hann hafði ótrúlega glöggt auga fyrir landslagi og staðhátt-
um. Tilgátur hans og skýringar á skapnaði landsins og sköpun eru
mjög skarplegar margar hverjar, en ekki verða J)ær raktar liér. Um
daga Jónasar voru gerðar geysimerkar uppgölvanir á sviði jarð-
fræðinnar, svo að kalla má, að hún kæmist þá á legg. Og það hygg