Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Blaðsíða 29

VERKEFNI ÍSLENZKRA FRÆÐA
209
hólminn kemur. Hvert eiga þessir menn að sækja sér fróðleik og
efnivið í tilsögnina? Hvar eru bækurnar sem þeir ættu að geta vísað
nemendum sínum á til aukins lærdóms? Engin málfræði er til handa
íslendingum þar sem leiðir séu raktar frá hinu lifandi máli og
skyggnzt sé að verulegu marki út fyrir takmörk beygingastaglsins.
Um hljóðfræði máls vors og framburð hefur margt verið ritað, en
aldrei frá sjónarmiði íslenzkra notenda. Sérkenni tungu vorrar,
staða hennar í bálki frændmála sinna, örlög hennar á ýmsum öldum,
— um allt þetta og fjölmargt annað sem íslenzkukennari þyrfti jafn-
an að hafa á hraðbergi hefur næsta fátt verið skrifað og sízt við
íslenzkra lesenda hæfi. Þó þætti mér líklegt að ekkert af þessu sé svo
bagalegt sem orðabókaskorturinn. Það er auðvitað mikil stoð að
eiga rækilega íslenzka orðabók yfir nútíðarmálið með þýðingum á
dönsku, en íslenzk orðabók til notkunar við íslenzkar námsstofnanir
ætti að vera með allt öðru sniði. I slíkri hók væri þýðingum á er-
lenda tungu að sjálfsögðu ofaukið. Markmið hennar ætti að vera að
hjálpa til við lestur íslenzks máls frá öllum öldum, ekki sízt forn-
málsins, og í annan stað að vera athvarf og nægtabúr þeim sem
vildu vanda mál sitt og heyja sér orðaforða. Þar yrðu líka að vera
leiðbeiningar um orð sem skylt þykir að varast í sómasamlegri ís-
lenzku. Skýringar algengra orða mætti einalt spara, en hins vegar
þyrfti að vera gnægð dæma um notkun orðanna í margvíslegum
samböndum, og framar öllu ríflegar tilvísanir til annarra or“a og
orðatiltækja skyldrar merkingar. Sá sem fletti t. d. upp á reiðast ætti
að geta fundið þar hvernig þetta hugtak yrði orðað á fleiri vegu;
mér sinnast, mér þykir, mér rennur í skap, þykknar í mér, sígur í
mig. . . Það væri áreiðanlega hyggilegra að spara heldur nokkur
íslenzkukennaralaun í fáein ár en að láta dragast lengur að sjá kenn-
urum og nemendum fyrir svo bráðnauðsynlegu hagræði. Orðabók
sem þessa mætti að miklu leyti semja upp úr þeim verkum sem til eru
fyrir, auðvitað ekki gallalausa, en sú frumsmíð ætti þá í því sam-
merkt við aðrar að hún stæði til bóta. Því að yrði svona orðabók
einu sinni til, gæti enginn málnotandi látið sér til hugar koma að
vera án hennar, og hún yrði sífellt endurnýjuð.
Þess er skylt að geta Háskóla íslands til sæmdar að hann mun
hafa átt að því upptökin _að ráðizt yrði í að taka saman mikla vís-
14