Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Blaðsíða 25

VERKEFNI ÍSLENZKRA FRÆÐA
205
eftir því handriti sem upphaflegast reynist, en afbrigði hinna, smá
og stór, mikilvæg og lítilvæg, tilgreind neðanmáls. Slík útgáfa er
oft næsta ólæsileg þeim sem ekki eru slíku vanir, en hún getur ein-
att orðið lykill að margvíslegri vitneskju um verkið og sögu þess;
í henni er, ef vel tekst til, þjappað saman kjarna alls þess fróðleiks
sem sjálf handritin geta veitt. Upp úr undirstöðuútgáfu má síðan
gera lestrarútgáfu, þar sem megináherzlan er lögð á texta sem góð-
ur sé aflestrar, oft með einhverjum skýringum neðanmáls, líkt og
gert er í fornritaútgáfunni.
Það hefur sýnt sig hvað eftir annað að ekkert verk svarar betur
kostnaði en vandlega undirbúin og traust undirstöðuútgáfa. Þess
eru mörg dæmi að veilur í slíkum útgáfum hafa dregið á eftir sér
heila dilka alls konar misskilnings og vitleysu, sem stundum hefur
orðið að verja til heilum bókum að ryðja burt. En undirstöðuút-
gáfa er því aðeins fullgild að útgefandi hafi kannað til hlítar öll
handritatilföngin, hvort heldur þau eru smá eða stór, og gert sér
svo fullkomlega ljóst sem unnt er hvernig uppskriftir hafi æxlazl
hver af annari, áður en hann velji þær úr sem eitthvert gagn sé í.
Þetta er bæði seinlegt og þreytandi, en með öllu óhj ákvæmilegt,
eigi niðurstaðan að standa föst. Það er margreynt að ekki fer vel
að ætla að stytta sér leið. Betri er krókur en kelda.
Mikill hluti fornbókmenntanna er til í undirstöðuútgáfum, en
mjög eru þær misjafnar að vandvirkni og gæðum. Þessi starfsemi
hefur að mestu leyti farið fram í Danmörku, eins og von er til, af
því að þar er þorri handritanna niðurkominn og gamlar stofnanir
sem kosta slíkar útgáfur; en íslenzkir menn hafa sífellt verið þar
að verki jafnfætis eða framar öðrum. Sum íslenzk fornrit hafa verið
gefin út í Osló. Aftur liefur Reykjavík aldrei látið neitt til sín taka
á þessu sviði, og gæti þó sómt sér vel að hún væri þar ekki alveg
aðgerðalaus.
En þegar til síðari alda kemur, getur höfuðstaður Islands þó
miklu síður hliðrað sér hjá að bera mestan þungann. Enn er, svo
sem áður var getið, fjöldi óprentaðra ritverka frá þessum tímum
lil í handritum, rímnaflokkar svo hundruðum skiptir, kvæði í þús-
undum eða víst frekar í tugum þúsunda, og margt annað. Það er
algerlega vonlaust eins og nú standa sakir að fá ljóst yfirlit um allt