Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Blaðsíða 89

UM GERPLU
295
orðið túlkur annars aldaranda en sjálfs sín. Hins vegar hlýtur það að
orka eins og falskur tónn á hvern íslending með óspillta máltilfinningu
ef persóna úr Islendingasögum er látin mæla á algerðu nútímamáli eða
taka sér í munn orð sem sannanlega hafa ekki verið notuð í íslenzkri
tungu fyrr en mörgum öldum síðar. Annar vandi og ekki minni er
höfundi á höndum um persónur og viðburði. Víki hann frá lýsingum
og söguþræði fornsagna — og að öðrum kosti er vandséð ástæða til
að sækja þangað yrkisefni — þá hvílir á honum sú skylda að skapa þau
innri og ytri rök sem dugi til þess að lesandinn trúi sögu hans eins vel
eða betur en hinum fornu fræðum.
Hvernig er nú þessu háttað í Gerplu? Sumir hafa látið sér um munn
fara og jafnvel sett á prent af Iítilli forsjá að bókin sé skrifuð á forn-
máli. Slíkt er vitanlega fjarri öllum sanni. Hitt er annað mál að í henni
mun ekki vera ýkja margt orða sem ekki verður annaðhvort fundinn
staður í fornum íslenzkum ritum eða sennilegt megi telja að til hafi
getað verið að fornu. Margt sérkennilegt er að sjálfsögðu sótt beint til
fornra rita, svo sem ýmis orð er lítt hafa verið á bækur sett síðustu
fimm aldirnar — og þar er leitað fanga miklu víðar en til íslendinga-
sagna einna — enn fremur ófátt í setningaskipun og orðaröð, vissar
tegundir fornra beygingarmynda. Allt þetta varpar yfir málfar bókar-
innar klassískum svip íslenzkra fornrita. En allt um það er málið á
Gerplu víðs fjarri því að vera stæling á fornsögumáli. Það er bráðlifandi
mál, með sérstakri, heillandi og lokkandi spennu milli fornra eiginda
og nútímastíls. Og ekki má gleyma hinum sérstæða húmor sem löngum
hefur einkennt bækur Halldórs og birtist hér í ótrúlega hnitmiðuðu
formi, stundum aðeins eitt orð sem hnikað er til, stundum aðeins ein-
hver óskýranlegur tónn í setningu. Halldór Laxness hefur ennþá einu
sinni fært út landamæri íslenzkrar orðlistar; hann hefur treyst á þanþol
íslenzkrar tungu með þeim hætti sem engum hefur áður tekizt: íslenzkt
mál allra alda frá upphafi íslands byggðar er sá bordúnn sem ymur
undir töfratónum máls og stíls í þessari bók.
Eg býst við að Gerpla sé sú bók Halldórs sem samin er af mestri
íþrótt að máli og stíl. Það afrek að skapa þennan stíl og halda honum
hnökralaust gegnum svo langa hók, er á einskis manns færi nema þess
sem gjörþekkir íslenzkar bókmenntir frá upphafi, og getur tileinkað sér
og hagnýtt það úr málfari allra alda og bókmenntategunda sem honum