Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Síða 85

BOKIN
INNGONGUHLIÐ HEIMSINS
hlutur, og hann leggur hana aftur frá
sér, hann getur ekkert með hana gert.
Hann stendur úti fyrir bókabúð, og
þessir gulu, grænu, rauðu, hvítu fer-
hyrntu hlutir með gullþrykktum kili
eru í hans augum málaðir ávextir eða
ilmvatnsflöskur læstar bak við gler,
sem byrgir inni ilminn frá þeim. Það
eru nefnd í eyru hans hin helgu nöfn
Goethe, Dante, Shelley, og hann er
jafnnær, þau eru aðeins dauð orð,
holur, merkingarlaus hljómur. Hann
þekkir ekki, vesalingurinn, þá sterku
hrifningu, sem allt í einu getur brot-
izt fram úr einni bókarlínu eins og
silfurbjartur máni fram úr dauðu
skýjaþykkni, hann þekkir ekki hina
átakanlegu reynslu, þegar skráð örlög
verða allt í einu lifandi veruleiki hið
innra með manni. Hann lifir gersam-
lega innilokaður í sjálfum sér, af því
að hann þekkir ekki bókina, sljóvu
heilisbúalífi, og — spyr ég sjálfan
mig -— hvernig er hægt að afbera slíkt
líf, einangrað frá heildinni, án þess
að veslast upp? Hvernig er hægt að
afbera það að þekkja ekkert nema
það, sem auga eða eyra nemur af til-
viljun, hvernig er hægt að draga and-
ann án þess heimslofts, er frá bókun-
um streymir? Ég reyndi æ betur að
setja mér fyrir sjónir aðstöðu þess
manns, sem ekki kann að lesa, manns,
sem lokaður er úti frá heimi andans,
ég leitaðist við að skapa mér eftirlík-
ingu af lífsháttum hans á svipaðan
hátt og vísindamaðurinn reynir að
endurskapa úr leifum staurahýsis lífs-
háttu stutthöfða eða steinaldarmanns.
En ég gat ekki skrúfað mig aftur á
bak inn í heila manns, inn i hugsunar-
hátt Evrópumanns, sem aldrei hefur
lesið bók, ég gat það engu fremur en
heyrnarlaus maður getur töfrað fram
í hug sér tónlist eftir lýsingu.
En úr því ég gat ekki sett mig í spor
ólæsa mannsins, reyndi ég til glöggv-
unar að gera mér í hugarlund mitt
eigið líf án bóka. Ég reyndi þannig
fyrst að hugsa mér stundarkorn brott-
numið úr æviferli mínum allt það,
sem ég hafði sótt í ritaða geymd,
einkanlega bækur. En ekki einu sinni
það var mér gerlegt. Því að það, sem
í vitund minni var mín eigin vera, líkt
og leystist algerlega upp, þegar ég
reyndi að skilja frá henni þá þekk-
ingu og reynslu, þann tilfinningakraft
heimsskynjunar minnar og sjálfs-
skynjunar, er ég hafði þegið til við-
bótar eigin reynslu frá bókum og
menntun. Sama var, um hvaða hlut,
um hvaða efni ég reyndi að hugsa,
við allt voru bundnar minningar og
reynsla, sem rekja mátti til bóka, og
hvert einstakt orð varð til að rifja
upp það, sem ég hafði lesið og lært.
Þegar ég t. d. minntist þess, að ég var
nú á leið til Alsírs og Túnis, fram-
kallaði orðið Alsír eldsnöggt og skýrt
óteljandi hugsanatengsl — Karþagó,
Baalsdýrkun, Salammbo, atriðið úr
sögu Livíusar, er Púnverjar og Róm-
verjar, Scipio og Hannibal, mætast
275