Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Side 102

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
Chaplín, hæddan og smáðan, en gagntek-
inn háleitum virðuleik í niðurlægingu
sinni. Baráttan snýst ekki um hann einan;
liann boðar helgi hvers manns enn einu
sinni og með hinni dýrustu list. Hetju þá,
sem leggur stein sinn í höll framtíðarinnar,
skiptir dauðinn engu máli, því aðrir halda
verki hans áfram á annan hátt. „Maður,
hve háleitur hljómur", „maðurinn sjálfur
er verðmætastur allrar eignar" — slík orð
koma ósjálfrátt upp í hugann, er Chaplín
lýsir yfir því þegar í upphafi myndarinnar,
að maðurinn sé vegna vitsmuna sinna og
baráttu meiri en allt annað í veröldinni,
meiri en sól og stjörnur.
Sviðljós er „erfðaskrá" í anda Shake-
speares, og að einkunnarorðum gæti mynd-
in haft hin frægu orð Goethes „að deyja og
skapast", því hér kemur Chaplín fram sent
einn maður af milljörðum og lætur sér vel
lynda að tortímast ef hann hefur stuðlað að
því að beina dönsum morgundagsins braut.
Það var mikil áhætta fyrir Chaplín að
segja ekki aðeins skilið við gamla Charlie-
gervið, heldur einnig andstæðuna, Verdoux,
og segja ómengaða örlagasögu. Ahættan
var meiri en með Drengnum á sínum tíma.
Hún var meiri en með Borgarljósunum, sem
þó voru gerð þegar efnahagskreppan, tal-
myndirnar og standið út af Litu Grey höfðu
hrakið hann út á yztu þröm sem óháðan
framleiðanda. Chaplín reiknaði ekki með
Bandaríkjunum til að tryggja gengi Svið-
Ijósa. Hann þurfti á stuðningi Evrópu að
halda. Þess vegna ákvað hann að halda yfir
Atlanzhaf, eins og hann hafði áður gert á
örlagastundum, 1921 og 1931.
En hann óttaðist hótanir öldungadeildar-
mannanna, sem höfðu krafizt þess að hann
yrði gerður útlægur. Nokkurn hluta sumars-
ins 1952 átti liann í samningum við skatta-
yfirvöldin og útlendingaeftirlitið. llann
taldi sig hafa fengið fullt öryggi. Þótt frels-
isstyttan væri komin úr augsýn, átti hann
að geta snúið aftur til New York þegar
hann vildi, án þess að þurfa að eiga á hættu
að vera fangelsaður á Ellis Island, án þess
að þurfa að óttast að verða sviptur heimili
sínu og vinnustofum, þar sem allir sam-
starfsmenn hans voru og öll tækin.
Charles Chaplín yfirgaf því heimili sitt
á Beverly Hills ásamt Oonu konu sinni,
börnum þeirra og elzta syni sínum Sidney
(syni Litu Grey). Fjölskyldan stanzaði
nokkra daga í New York. Chaplín notaði
tækifærið til að halda einkasýningu á Svið-
Ijósum 16. september 1952. Myndinni var
mjög vel tekið, og áhorfendur risu úr sætum
sínum og hylltu Chaplín að sýningu lok-
inni. En ekki eitt einasta kvikmyndahús í
New York hafði pantað myndina enn. Þau
einu sem virtust hafa áhuga á myndinni
voru lítil kvikmyndahús sem sýndu ein-
vörðungu listrænar kvikmyndir. Félagið
United Artists hikaði við að undirrita
samning. Chaplín hafði ekki lengur hin
gömlu ítök sín í því félagi. Nýr maður,
Arthur Krim, hafði endurskipulagt félagið.
Hann hafði náð í meirihluta hlutabréfanna
með því að kaupa hluti Chaplíns og Maríu
Pickfords. Chaplín hafði falið félagi, sem
hann átti ekki lengur neinn hlut í, að ann-
ast dreifingu á Sviðljósum.
Varla hafði fyrr verið skýrt frá komu
Chaplíns til New York en Max nokkur Kra-
vetz, fyrrverandi starfsmaður hjá United
Artists, sigaði yfirvöldunum á Chaplín.
Hann ætlaði að banna honum að hverfa úr
landi nema-hann greiddi án tafar 13,000
dollara. Samkvæmt bandarískum lögum er
slík stefna því aðeins gild að hún sé flutt
mönnum persónulega. Því hófst nú eins
konar eltingaleikur um New York þvera og
endilanga, en ritara Chaplíns, Harry Croc-
ker, tókst að bægja frá þessari hættu, sem
var jafn raunveruleg og Iiún var skopleg.
Ljósmyndarar og blaðamenn héngu aftan
í yfirvöldunum. Engu að síður hélt „Queen
292