Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Blaðsíða 101

EINMANA MAÐUR ?
afieins hajt lítifi skot út aj jyrír mig og
haldið áfram afi vinna.
Chaplín lauk ekki við að skeyta Sviðljós
fyrr en undir liaust 1952. Kvikmyndin var
ekki kímileg örlagasaga eins og Monsieur
Verdoux né heldur örlagaþrungin kímni-
saga eins og Kona jrá París. Hún var ó-
menguð örlagasaga, allt að því harmsaga.
Og í fyrsta skipti birti Chaplín andlit sitt
nakið án þess að setja upp nokkra grímu.
Þessi nýja mannlýsing hans var algerlega
óháð fyrri hlutverkum, að minnsta kosti ef
undan eru skilin nokkur loddarabrögð í at-
riðum þeim sem gerast í fjölleikahúsum.
Myndin Sviðljós gerist í Lundúnum 1914
og er næstum einvörðungu bundin við fjöl-
leikahúsin án þess að vikið sé að styrjöld-
inni eða ensku þjóðfélagi í heild. Chaplín
birtist sem Calvero, fjölleikari sem kominn
er til ára sinna og getur nú ekki lengur
komið áhorfendum sínum til að hlæja, þótt
hann hafi áður notið frægðar og auðs. Hon-
um gengur æ erfiðlegar að ná í hlutverk.
Hann býr í tveimur herbergjum í matsölu-
húsi handa listamönnum. Hann hefur van-
ið sig á að drekka meira en góðu hófi gegn-
ir til þess að gleyma og herða upp hugann
áður en hann birtist síðustu áhorfendum
sínum.
Kvöld nokkurt, er Calvero kemur heim
full drukkinn, tekur hann eftir gaslykt í
stiganum. Hann brýzt inn í herbergi þar
sem Terry hin unga (Claire Bloom) hefur
reynt að svipta sig lífi. Hún bjargast, og
Calvero kemur henni fyrir í öðru herberg-
inu hjá sér. Hann fær að vita hvers vegna
hún reyndi að fremja sjálfsmorð. Terry
hafði látið sig dreyma um að verða mikil
dansmær. En hún hafði lamazt í fótum, og
draumurinn getur aldrei rætzt.
Calvero tendrar nýtt lífsþrek í ungu stúlk-
unni. Hann sýnir Terry fram á það að löm-
unin er ímyndun einber. Dansmærin nær
fullri heilsu og fær verkefni hjá stórum
dansflokki, og þar býðst honum einnig
óverulegt skophlutverk. Dansinn færir
Terry frægð, og hún biður Calvero um að
giftast sér. En honum finnst hann vera orð-
inn of gamall, og hann heldur að hún sé
ástfangin í tónskáldinu unga Neville (Sidn-
ey Chaplín, sonur hans). Hann svarar henni
engu, heldur hverfur og slæst í hóp með
heldur óhrjálegum hópi götuleikara.
Skömmu síðar rekst Terry aftur á Cal-
vero. Hún er orðin frægur eindansari og
fær forstjóra stórs fjölleikahúss til að koma
upp góðgerðasýningu, þar sem Calvero á
að fara með eitt hlutverkið. Hann býr sig
undir það af mikilli vandvirkni. Asamt
gömlum félaga sínum (Buster Keaton) sýn-
ir hann ýms snilldarleg atriði og kemur m.
a. fram sem flóatemjari, heimspekilegur
umrenningur og mistækur fiðlusnillingur.
Leikur hans vekur feiknarlega hrifningu.
Það er svo að sjá sem Calveros bíði nýr
frami.
Samkvæmt áætlun lýkur hann leik sínum
með því að detta ofan í hljómsveitargeilina.
Það gerist svo óvænt að hrifning áhorfenda
nær hámarki. En gamli maðurinn kemst
ekki upp úr bumbunni stóru sem hann fest-
ist í. Veilt hjartað hefur ekki þolað margra
ára erfiði og áfengisneyzlu. Skopleikarinn
gamli er borinn út að tjaldabaki, og þar
deyr hann meðan Terry dansar á sviðinu
og vekur nýja hrifningu.
Þegar atburðarásin ein saman er athuguð
kann Sviðljós að minna á hina tilfinninga-
sjúku leiki sem tíðkuðust um síðustu alda-
mót. Söguhetjurnar tvær virðast algerlega
óháðar umheiminum, en það stafar af ein-
angrun þeirri sem Chaplín hafði verið
neyddur út í og gefur hugmynd um hana.
En hvað sem þessu líður er Sviðljós sönn
harmsaga í anda Shakespeares, algild og
mennsk í viðhorfum sínum, túlkun og inni-
leik.
Myndin birtir okkur fyrst og fremst
291