Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Blaðsíða 94

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
dæmdir í Niirnberg, en kjnrorðið „Evrópa
gegn bolsévismannm" var tekið tipp af
stjórnmálamönnunum í Washington. Til
jtess að réttlæta hernám „hins frjálsa
heims“ grófu hershöfðingjar og njósnaleið-
togar „rauðu hættuna" upp úr hirzlum dr.
Göbbels. Þeir sögðu að kjarnorkusprengjan
væri bezta ráðið til að koma vitinu fyrir
heiminn, en hundruð þúsunda líka í Japan
voru til vitnis um áhrifavald hennar. Og
blöðin sem ofsóttu Chaplín töluðu jafn-
framt urn liina óhjákvæmilegu þriðju heims-
styrjöld, „World War III“.
Þessi staumhvörf í stjórnmálum stóðu
hvað hæst er Chaplín kynnti Monsieur Ver-
doux. Tilefni myndarinnar var sótt í mál
Landrus, þessa franska nútíma-Bláskeggs,
sem komst inn í réttarfarssöguna skömmu
eftir heimsstyrjöldina fyrri. Chaplín hafði
lengi haft áhuga á þessum kynlega morð-
ingja. Þegar hann var í París 1931 hafði
hann náð sambandi við nokkra blaðamann-
anna, sem höfðu fylgzt með réttarhöldun-
um, til þess að kynnast málavöxtum sem
bezt. En svo er að sjá sem hann hafi ekki
ákveðið að gera mynd um þetta efni fyrr en
eftir viðræður sem hann átti við Orson
Welles. Hinn frægi leikstjóri myndarinnar
Citizen Kane var þegar kominn í ósált við
framleiðendurna í Hollywood; hann skrif-
aði fyrsta uppkastið að myndasögunni fyr-
ir Chaplín.
En eins og venjulega sýslaði Chaplín
lengi við fyrsta uppkastið áður en hann hóf
loks myndatökuna í apríl 1946 eftir hand-
riti sem var í öllum meginatriðum hans
eigið verk. Sem aðstoðarleikstjóra hafði
hann Robert Florey og hálfbróður sinn
Wheeler Dryden. Sjálf myndatakan stóð í
sex mánuði, en Chaplín var vanur að vera
mun lengur með stórmyndir sínar. Leikar-
inn mikli var nú hættur við „Charlie“-gerv-
ið og liafði skapað einkennilegan „aldrað-
an franskan munaðarsegg“, persónu sem
minnti nokkuð á enska „dandy“-inn, sem
hann hafði liaft að fyrirmynd í upphafi
leikferils síns. Morðingjanum Verdoux,
miskunnarlausum og kaldrifjuðum, svipaði
að ýmsu til hins illkvittna og ruddalega
„Chas“, sem birtist í allrafyrstu myndum
lians. En hjá Mack Sennett varð persóna
þessi aldrei annað en spriklandi leikbrúða.
Verdoux var fullmótaður einstaklingur með
fjölþætt sálarlíf, maður sem fékk að reyna
binar andstæðustu tilfinningar í næsta flók-
inni atburðarás.
Monsieur Verdoux er kastað á dyr eftir
að hann hefur verið gjaldkeri í stórum
banka í París í þrjátíu ár. Hann hefur ekk-
ert lært annað en fjármál og kauphallax-við-
skipti, og hann á ekkert fjármagn. Ilann
ákveður þá að draga auðugar konur á tálar
og myrða þær til þess að tryggja sjúkri
konu sinni og syni sæmilega öruggt líf.
Fyrst ryður liann aldraðri, úrillri konu
(Margaret Hoffmann) úr vegi, síðan heldur
liann morðviðskiptum sínum áfram í stærri
stíl í gervi fornsala og hikar ekkert við
hreinar hefðarkonur eins og frú Grosnay
(Isabel Elsom). Samt komast tvær af. Onn-
ur er ung og óhamingjusöm stúlka, eins
konar flökkukind (Marylin Nash). Ilann
hafði hugsað sér að nota hana sem til-
raunadýr og prófa á henni nýtt eitur, en
hann verður svo snortinn af örlögum henn-
ar að hann lætur hana sleppa. Hin er sú
ódrepandi Annabella (Martba Raye),
skækja sem unnið liefur morð fjár í Iiapp-
drætti. Ilún er barmafull af grófgerðasta
lífsfjöri, og fyrst reynir hann árangurslaust
að gefa henni eitur, síðan að drekkja henni
úti á vatni. Þótt Verdoux sé stundum hætt
kominn heldur hann alltaf jafnvægi og
kemst aldrei í tæri við lögregluna.
En styrjöldin er aftur að ná tökum á
heiminum. Tími fjöldamorðanna hefst
með spönsku borgarastyrjöldinni. Verdoux
er orðinn gjaldþrota eftir misheppnað fjár-
284