Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 19

úr Vör né Jóhann Hjálmarsson sem
einu sinni þótti þó efnilegasti læri-
sveinninn, og er þá farinn að þrengj-
ast hópurinn. Atómskáld er hins veg-
ar heiti sem á vel við um skáld at-
ómaldar og hefur fengið víðtæka
merkingu um skáld sem yrkja í nú-
tímastíl. Formbyltingarskáld er aftur
á móti yfirborðslegt hugtak (bvlting
sem tæki aðeins til formsins ristir
ekki djúpt), enda oft tekið sér í munn
að litlu tilefni. Það felur í sér að á-
herzlan liggi á forminu, það eitt sé
mælikvarði á skáldin að þau yrki í
nýju formi, nýstárleikinn einn nægi
þeim til gildis og frama. Hér eiga við
orð Steins Steinars í Birtingi (2. h.
1955): „Enginn verður skáld fyrir
það eitt að sleppa stuðlum, höfuð-
stöfum og endarími, á sama hátt og
enginn verður skáld fyrir rímið eitt
saman“. Auðvitað hefur „formbylt-
ingin“ ekki heldur takmarkazt við
það eitt að ort sé án ríms og stuðla,
þó að mörg skáldin telji það sálu-
hjálparatriði og mest hafi verið á
þau deilt þessvegna. Hún rekur þræði
sína til módernisma á ýmsum stigum,
þó að skáldin hafi leitazt við að fylgj-
ast með tímanum, en módernismi á
orðið hundrað ára sögu og hefur
greinzt í margskonar stefnur eða isma
með ólíkustu kenningar um skáld-
skap og ótal yrkisaðferðir sem lengi
hafa haft sín áhrif. Er vert að benda á
að alla þessa öld hafa skáldin verið að
losa um bönd ríms og hátta, og ljóð í
Islenzk Ijóðagerð 1966
óbundnu máli hafa löngu unnið sér
helgi í skáldskap hér á landi. Þarf
ekki annað en minna á Sorg eftir Jó-
hann Sigurjónsson og Söknuð eftir
Jóhann Jónsson, og hvar á að skipa
Hel eftir Sigurð Nordal? Davíð Stef-
ánsson og Stefán frá Hvítadal, og
ýmsir á undan þeim, ortu undir frj áls-
um háttum og lauslega rímað. Jóhann-
es úr Kötlum sagði snemma skilið við
„rósfjötra rímsins“, Steinn Steinarr
fór í sömu slóð, en róttækast var þó
Kvæðakver Halldórs Kiljans (1930).
Þetta nægir til að sýna að uppreisnin
gegn hefðbundnu formi er fyrr kom-
in til sögu en með formbyltingar-
skáldunum svonefndu, en „fyrsta
formbyltingarverk íslenzkrar nútíma-
ljóðlistar“ telur Einar Bragi vera
Þorp Jóns úr Vör sem út kom 1946.
Það er rétt að því leyti að frá því á
styrjaldarárunum síðari hafa skáldin
við gerbreyttar aðstæður og miklu
nánari tengsl við umheiminn ástund-
að nýjar formtilraunir sem gripið
hafa um sig með kynslóðinni og orð-
ið helzta einkenni Ijóðagerðarinnar
síðan. Nýtt form hefur orðið kjörorð
tímans, einskonar stefnuskráratriði
ungra listamanna, en varð um leið að
flóknu vandamáli. Það nægði ekki að
rísa gegn því sem fyrir var, heldur
varð að vinna úr því og skapa nýtt.
Það varð að rjúfa allan málvefinn,
og hugmyndirnar sem í hann voru
ofnar, og tengja allt og skeyta sam-
an að nýju, og hér urðu fyrir ótal
8 TMM
113