Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 23

us lákn mannlegrar tilveru. Hitt er
annað mál að höfundur existential-
ismans, Jean-Paul Sartre, er sjálfur
yfirburða persónuleiki sem lætur allt
mannlegt til sín taka og hefur reynt
að sveigja kenningu sína að raun-
hæfum byltingarsjónarmiðum og lagt
megináherzlu á þann þátt hennar, að
einstaklingurinn beri fulla ábyrgð
gerða sinna og athöfnin geri mann-
inn. Eftir styrjöldina byrgðist enn
meir sýn inn í framtíðina: kalda
stríðið hófst, dauðahótun atóm-
sprengjunnar, friðurinn að nýju
í hættu. í ljósi þessa ber að sjá það
bölsýni og þann ótta, þá vanmáttar-
kennd og reiði sem grípur um sig í
skáldskapnum. Vegna byrgðrar sam-
félagslegrar útsýnar, sem existential-
isminn einnig var tákn um, upphleðst
hið absúrda, hið fj arstæðukennda,
kringum manninn í tímanum, og þar
sem hvergi finnst svar við neinu
þenst út hugmyndaheimur hins abs-
úrda þegar einu sinni er farið að
beina sjónum að þeim köldu múrum
og því ofurvaldi sem einstaklingurinn
stendur frammi fyrir. Tí kmörk mann-
legrar þekkingar, sem þó endalaust
víkkar svæði sitt, verða honum sem
heimspekingi fullgild rök um óskilj-
anleik allrar tilveru, og óvissan, sem
verið hefur manninum ögrandi hvöt
til sóknar og þekkingarauka, verður
svimandi reginfirn þar sem væng-
brotin hugsun ber óttaslegin væng-
ina í sína eigin luktu veggi. Menn
íslenzk IjóðagerS 1966
finna þrengja að sér á alla vegu, en
vilja ekki sjá það sem tímabundnar
takmarkanir ákveðinna þjóðfélags-
hátta, sem afnema megi, heldur hefja
þær upp í háspekina og gefa þeim
eilífðarmerkingu, eða gerast hins
vegar svo róttækir að vilja afnema
ekki þjóðfélagshöftin ein heldur þjóð-
félagið í heild, öll þjóðfélög, en á
þann einfalda hátt að útrýma þeim
úr hugsun sinni, skáldskap og listum.
Menn gerast reiðir, komast í upp-
reisnarhug, finnst margt í þjóðfélag-
inu illt og bölvað, formæla einkum
vélum og tækni, pólitík og ídeólógíu,
og í þeim liópi eru skáldin, reiðir
ungir menn, en sú reiði er aðeins bál
sem þeir dansa sjálfir kringum og
ekki er ætlazt til að bræði neina ytri
hlekki. Þar sem menn geta ekki hugs-
að út fyrir hið borgaralega þjóðfélag
líta þeir á það ófremdarástand, sem
þeir eiga ekki nógu sterk orð til að
lýsa, sem varanlegt óumbreytanlegt
ástand, og vitfirringu kapítalismans
með ofurvaldi auðhringa og stríðs-
brjálæði sem vitfirringu tilverunn-
ar sjálfrar og óumbreytanlegt heims-
ástand, en byltingu sósíalismans og
þróun hans sem sögulegt slys vegna
þess að hann þrengdi kosti auðvalds-
ins og fer nýjar leiðir. Hvorki skáld-
skapur né listir verða aðgreind frá
þeirri heimspeki sem á bak við liggur,
í hvaða kufli forms sem er, og þau
skáld sem oft af mestum hávaða
bannsyngja ídeólógíu og stjórnmál,
117