Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Síða 29

í verkum þeirra og hefur ekki áhuga
á þeim, svo að tómlætið sem skáldin
kvarta svo oft undan að sé að finna
hjá lesendum, er einmitt að rekja til
tómlætis þeirra sjálfra eða áhuga-
leysis á viðfangsefnum þj óðfélagsins,
sjálfu lífinu í kringum þá. En óskýr
mannfélagsleg hugsun, bláköld ein-
staklingshyggja og allt að því óbeit á
samfélagslegum sjónarmiðum,oft vís-
vitandi hugtakaruglingur, hefur orð-
ið faraldur meðal skálda og rithöf-
unda að undanförnu, ekki síður
margra sem fram undir 1956 voru
sósíalistar, en urðu ýmist reiðir eða
skelfingu lostnir við áfellisdóm
Krústsjofs um stalíntímana og við-
burðina í Ungverjalandi, og þeir
jafnvel sárastir sem áður höfðu ver-
ið heitastir í baráttunni fyrir mál-
stað sósíalismans, og fór hér á sömu
leið og lýst er að framan um von-
brigðin á Vesturlöndum eftir styrj-
öldina að mönnum varð myrkt fyrir
augum, misstu sjónir á þróunaröflun-
um og gáfu tímabundnu söguskeiði
eilífðarmerkingu, létu afbrigðin frá
sósíalisma við ákveðnar aðstæður yf-
irskyggja stefnu hans, dæmdu hug-
sjónina eftir skugganum sem á hana
féll, eða gáfust upp við að hugsa, svo
að á augabragði voru allir sigrar
sósíalismans þurrkaðir úr minni, þau
afrek hans gleymd að hafa bjargað
heiminum undan fasismanum. Og í
kj ölfar þessa upphófst móti sögu-
skoðun og félagsvísindum marxism-
Íslenzk IjóSagerS 1966
ans það galdraveður sem er í fersku
minni og hefur ekki enn fjarað út,
þar sem reynt var í þjónustu kalda
stríðsins að rugla og snúa öfugt
helztu hugtökum um bj óðfélagsstefn-
ur, og varð áhrifamesta herbragðið
sem glitrað hefur síðan sem rauður
þráður í hverju auðvaldsmálgagni og
borgaralegum bókmenntum að sverta
sósíalismann með fasisma, samtvinna
þar andstæð hugtök, nefna aldrei
svo kommúnisma að líkja honum
ekki við fasisma, og hafa alltof
margir góðir drengir bitið á það
agn án þess að vita hvaðan galdur-
inn var runninn. Skáld sem aðrir
hafa að vísu mikla afsökun, vafasamt
að nokkru sinni í sögu veraldar hafi
reynt eins á manninn á jörðinni,
skilning hans og siðferðisstyrk, að
sjá hin margþættu og ógnarlegu átök
sem eiga sér stað á þessari öld milli
sósíalisma og kapítalisma, eða eins
og Ernst Fischer ma. orðar það, að
greina á milli dauðateygja hins
gamla og fæðingarhríða hins nýja,
en einmitt þetta sker þó úr um skáld-
in og verk þeirra að þau standist þá
raun. Það er um skilning á sjálfum
manninum að tefla. Sjái ekki skáldin
hann í ljósi þessara átaka hinnar
sögulegu framvindu sjá þau hann
ekki í fullri stærð, kunna ekki að
meta gildi hans, lífsdraum og baráttu
né tilganginn með þeirri baráttu og
hlutdeild sjálfra sín í þeirri baráttu.
Um leið og brestur skilning á að sjá
123