Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 68

Tímarit Máls og menningar
nefna kyrringu myndarinnar, skeyt-
ingu ósamstæðra mynda, endalaus
ferðalög með kvikmyndavélina,
súmmeringar eða þá þrotlaust flöktið
með kvikmyndavélina, sem fyrst var
reynt í A Bout de soujfle og oftlega
getur orðið hreinasta augnraun. En
sé nánar að hugað birtist þó sá reg-
inmunur sem er á gömlu klisjunum
sem fleygt hefur verið og hinum sem
komið hafa í staðinn. Aður fyrr þeg-
ar ofanmyndun átti að tákna sálar-
angist persónu (líkt og í atriðinu í
Brief Encounter þar sem stúlkan
hleypur að lestinni til að drepa sig1)
ellegar þegar brenglaður fókus er
látinn tákna það að persónu svimi
eða tár komi í augun þá var um að
ræða fremur einfeldningslega við-
leitni til að fella tjáningu huglægra
liluta í rökrænar skorður: útkoman
verður skiljanleg áhorfendum með
hjálp einskonar táknmálslykils sem
gerir þessi merki með tímanum læsi-
leg og ótvíræð líkt og rauða ljósið á
gatnamótunum sem táknar að hann-
að sé að fara yfir götuna. Þvert á
móti eru þau atriði sem kvikmyndin
nýja hefur til vegs og ástundar alls
1 Vera kann að höfundur geti fundið
j)essari uppáhaldskenningu sinni um sym-
bólík ofanmyndunar einhvern stað hér og
þar í kvikmyndum. Dæmið sem hann nefn-
ir er að því leyti seinheppnisfengur, að
sjónarhorn vélarinnar er hér hreint auka-
atriði en uppskakandi áhrifum er náð með
sérlega hittinni lýsingu. Dæmið er því
meira en vafasamt. Þýð.
engin fyrirframgerð tákn Uppúr
merkingarfræðilegri orðabók heldur
tjáningaratriði sem miða að því að
undirstrika návist leikstjórans og vél-
ar hans þó án þess að þrengja sér
uppámilli áhorfandans og viðfangs-
efnisins til að mata þann fyrrnefnda
á tilreiddum skilningi; flöktið með
kvikmyndavélina táknar engan veg-
inn að persónur myndarinnar séu
orðnar sturlaðar -— hins vegar bend-
ir slik kvikmyndunartækni á það að
persónan sé fullkomlega frjáls í rúm-
inu, að heimurinn umhverfis sé ekki
lengur rammaður inn í vanabundnar
tilvitnanir: af þessu verður áhorfand-
anum ljóst ákveðið jafnvægisleysi
persónunnar, sem hann fremur skynj-
ar en skilur meður því að hann fer
sjálfur úr jafnvægi, verður fyrir ó-
þægindum, tekur jafnvel sjálfan að
svima frammi fyrir veröld sem húin
er að sprengja af sér öll vanahöft.
Eins rná segja um súmmlinsunotkun-
ina, sem engan veginn er beitt í sam-
ræmi við neina meðvitaða merking-
arfræði, eins er um kyrringu mynd-
arinnar, sem þjónar ekki öðru hlut-
verki en því að þenja út valið augna-
blik, tíðast ómerkjanlega, þó öldung-
is án þess að snúa því upp í læsilegt
tákn sem reist væri eins og veggur
uppámilli áhorfandans og veruleik-
ans.
í gagnmerku erindi, sem Pasolini
hélt í júní 1965 á Fyrstu hátíð Kvik-
myndanýjunga í Pesaro, tekur liann
162