Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Síða 91

kerfa er, ef grant er skoðað, tilraun til að
safna saman því sundurbrotna og fóta sig
innan um aflaga og stirðar öfgamar. Svip-
uð afstaða — en augljóslega vinstrisinnuð
— einkennir ritgerðasafn Johans Fjords
Jensens, Homo manipulatus (Gyldendal,
1966), sem er eitthvert það athyglisverð-
asta sem fram hefur komið í dönskum
menningarskrifum undanfarin ár. Fjord
Jensen er framámaður í hópi nýradíkalista,
og ásamt Villy S0rensen stendur hann
fremstur meðal stjórnmálalegra og menn-
ingarlegra fræðimanna þeirrar hreyfingar.
Bókin er þó athyglisverð ekki aðeins vegna
mannsins sem skrifar hana, heldur vegna
þess að þar er gerð tilraun til að hirta
nýjar sjónvíddir sem þörf er á í frjáls-
lyndum menningarumræðum í Danmörku.
— Bókinni er skipt í þrjá meginhluta, og
geyma tveir þeir fyrri áður birtar greinar.
Fyrsti hlutinn fjallar um samhengið — og
andstæðurnar — í menningarstefnum
fjórða og sjöunda áratugsins. í öðrum
hlutanum er gerð grein fyrir þeim vanda-
málum sem myndast vegna samþjöppunar
valdsins, er leiðir til klofnings milli þeirra
sem stjóma og hinna sem stjómað er.
Þriðji hlutinn fléttar þræði bókarinnar,
og ]iar er gerð grein fyrir þeim vanda sem
hókin tekur fyrir í heild, nefnilega þeirri
staðreynd, að baráttan gegn þeim sam-
drætti valds, sem meðhöndlar (manipuler-
Nýjar danskar bókmenntir
er) manninn og gerir hann ófrjálsan og
framandi gagnvart sjálfum sér, sú hug-
sjónaharátta leiðir sjálfkrafa til nýrrar
meðhöndlunar (manipulation) á samri
stund og hún fær valdið í eigin hendur,
því að vald og meðhöndlun (manipulation)
eru óaðskiljanlega hvort öðru bundin. Hin
kapítalíska notagildisstefna og hinn komm-
úniski marxismi eru tekin til gagnrýninn-
ar meðferðar með því að viðurkennt er,
að hvorug þessara höfuðhugsjónakenninga
sé fær um að leysa vandamál meðhöndlun-
ar (manipulationens), þ. e. a. s. vanda-
mál ófrelsisins. Gildi bókarinnar er ekki
hvað sízt fólgið í því, að hún gerir sér
vandann ljósan og tekur afleiðingunum:
„Den sande og yderste fremskridtstanke
hlev og bliver ikke til som indsigt i nöd-
vendighed, men hvor realisten giver sig hen
i romantisk længsel, fantastisk utoperen
eller som i dag, absurd trods. Umulighed-
en, háblpsheden og det tilbagelagte er ikke
fremskridtets fjender, men rummer i sig
kilden til nye virkeliglieder."
Þessi orð gætu vel staðið sem einkunn-
arorð fyrir danskan módernisma. Þau
rúma sömu tortryggnu afstöðuna sem hinn
nýi skáldskapur, en einnig sama viljann
til að viðurkenna hið ómögulega eða fjar-
stæða; viljann til að grundvalla á eitthvað
nýtt, nýjan og heilgerðari manndóm.
Elías Mar jrýddi.
I Preben Sörensen hefur undanfarin ár verið sendikennari í dönsku við Háskóla ís-
lands.]
185